۵ علل ابتلا به زانوی پرانتزی و درمان

در حالت طبیعی ایستاده با زانوهای صاف، زمانی که قوزک‌ها کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، نباید فاصله چندانی بین زانوها وجود داشته باشد. اگر به هر دلیلی فاصله بین زانوها افزایش یابد، درحالی که قوزک‌ها به هم چسبیده‌اند زانوی پرانتزی (ژنوواروم) نامیده می‌شود.

نبض ما- اگر به دقت به زانوهایتان نگاه کنید، متوجه می‌شوید زیاد هم موازی نیستند و حدود 5 تا 7 درجه به سمت داخل انحراف دارند. این درجه از انحراف در افراد مختلف، طبیعی است.  اما اگر از این حالت خارج شد احتمالا شما دچار اختلال پای پرانتزی هستید.

به علت کمانی شدن پاها در این بیماری اصطلاح زانوی پرانتزی به کار می‌رود. در حالت پرانتزی شدن ساق پاها به سمت داخل انحراف می‌یابد.

از آنجا که زانوی پرانتزی با ساختار اسکلتی پاها و زانوها در ارتباط است و با افزایش سن و کاهش میزان انعطاف‌پذیری دستگاه اسکلتی درمان آن به سختی امکان‌پذیر است و نیاز به روش‌های پرهزینه عمل را می‌طلبد، تشخیص و درمان زانوی پرانتزی زودهنگام، کلیدی‌ترین عامل موفقیت در درمان است.

علت ابتلا به زانوی پرانتزی

زانوهای پرانتزی در چند حالت اتفاق می‌افتد. در افراد جوان‌تر اگر فقط یک زانو به این شکل باشد، علت آن احتمالا ناهنجاری‌های رشدی، عفونت‌ که استخوان‌های ران یا درشت نی را درگیر می‌کند، ضربه به صفحه رشد و در نتیجه تخریب صفحه رشد و وجود تومورهای استخوان‌های ران یا درشت نی است.

ولی اگر هر دو زانو به این شکل باشد (البته در چهار سال اول زندگی این حالت طبیعی است)، می‌تواند به دلیل ناهنجارهای مادرزادی، اختلالات راستای قامت، اختلال‌های تکاملی، کمبود ویتامین D در کودکی، اختلال‌ هورمونی، ابتلا به آرتروز (شایع‌ترین علت)، اختلال‌های ناشی از شغل (مثل سوارکاران) و ابتلا به کلیه بیماری‌های استخوانی مثل پاژه یا بیماری بلانت باشد.

از دیگر علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماریی‌های که باعث کاهش ماده معدنی استخوان می‌شوند (مثلاً بیماری راشیتیسم و استئومالاسی)
• به دنبال ضربات وارده (به ویژه به صفحه رشد)
• پارگی رباط های زانو
• شکستگی‌های انتهایی استخوان ران که منجربه بد جوش خوردن شده‌اند
• شکستگی قسمت فوقانی استخوان درشت نی (به علت بد جوش خوردن)

عوارض زانوی پرانتزی

در اثر این حالت بعضی عضلات اطراف زانو سفت و بعضی ضعیف می‌شوند. در نظر بگیرید زانویی که به بیرون انحراف پیدا کرده، عضلاتی که در خارج ران قرار دارند، کوتاه و سخت می شوند و برعکس، عضلاتی که در سمت داخل ران قرار دارند، طویل و شل می‌شوند.

کشکک زانو به سمت خارج منحرف می‌شود بنابراین لیگامان‌هایی که از طرف خارج به کشکک‌ها می‌چسبند، سخت و آنهایی که از داخل می‌چسبند، شل می‌‌شوند (لیگامان رتیناکولوم).

تاندون عضلات هنگام چسبیدن به استخوان‌ها دارای ساختارهایی در زیر خود هستند که مانند بالشتک از چسبیدن تاندون به استخوان جلوگیری می‌کنند. به این بالشتک‌ها «بورس» گفته می‌شود.

عضلات در معرض کشش، فشار بیشتری به این بالشتک‌ها وارد و آنها را دچار التهاب می‌کنند، حالتی که در افراد مبتلا به آرتروز زانو زیاد دیده می‌شود و به آن «بورسیت» می‌گویند. این بورسیت‌ها نیز باید درمان شوند.

درجات زانوی پرانتزی

درجه شدت این بیماری را به سه دسته تقسیم کرده اند:

• زانوی پرانتزی خفیف
• زانوی پرانتزی متوسط
• زانوی پرانتزی شدید

تشخیص زانوی پرانتزی

حالت پاها در طول دوره‌ی کودکی به‌آرامی تغییر پیدا می‌کند. این تغییرات باید در معاینات دوره‌ای انجام‌شده تحت نظر گرفته شوند. درصورتی‌که وضعیت نگران‌کننده باشد، عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس یا اسکن MRI می‌تواند قدم بعدی باشد.

معاینه در حالت خوابیده به پشت انجام می‌گیرد. زانوها را کاملا باز کنید و قوزک‌های داخلی هر دو پا را به هم بچسبانید و تا حد ممکن استخوان‌های کشکک را به سمت هم بچرخانید.

اگر فاصله دو زانو در این حالت بیش از سه سانتی‌متر باشد، به بررسی پزشکی نیاز دارد. پزشک معمولا با گرفتن عکس ایستاده از کل اندام تحتانی و محاسبات خاص، ارزیابی دقیق‌تری انجام خواهد داد.

درمان زانوی پرانتزی در کودکان

تا قبل از چهار سالگی درمان‌هایی غیر از جراحی انجام می‌شود که شامل استفاده از انواع اُرتوزهای زانو، قوزک پا و پنجه پا است.

• گاه از بریس‌های دینامیک یا اسپیلیت استفاده می‌شود.
• بعد از چهار سالگی اگر ناهنجاری خیلی بارز باشد، باید با جراحی اصلاح شود.
• بعد از چهار سالگی با توجه به مورد درباره درمان تصمیم‌گیری می‌شود.

درصورتی‌که عارضه‌ی پای پرانتزی بهبود پیدا نکرده و یا پس‌ازاین‌که کودک شروع به راه رفتن کرد، این عارضه بدتر شود، ممکن است از وسایل طبی اصلاح‌کننده استفاده شود.

این بریس‌ها که با نام ارتزهای سفارشی زانو – مچ پا – کف پا (KAFO) شناخته می‌شوند، طوری طراحی‌شده‌اند که از خم شدن زانو جلوگیری کنند و باید به‌طور شبانه‌روزی (23 ساعت در روز) مورداستفاده قرار بگیرند.

طرز عمل این بریس‌ها به‌گونه‌ای است که فشار واردشده را از روی زانو برداشته و به آن اجازه‌ی رشد طبیعی می‌دهند. کودکان کم سن مبتلا به این بیماری، درصورتی‌که استفاده از بریس بتواند عارضه‌ی آن‌ها را اصلاح کند، نیازی به عمل جراحی نخواهند داشت.

درمان پای پرانتزی در بزرگسالان

ورزش برای زانو پرانتزی عموماً بر روی تقویت عضلات اطراف زانو متمرکز بوده و با کاهش فشار وارده بر روی مفاصل و تاندون‌ها، زانوی پرانتزی را بهبود می‌بخشد.

با این‌حال ورزش‌های پا تنها زمانی مؤثرند که زانوی پرانتزی خفیف باشد. یکی از تمرینات پا که می‌توان آن را به‌آسانی انجام داد قرار دادن وزنه بین پاهاست.

به‌طوری‌که فرد ابتدا به پشت بر روی زمین خوابیده و پاهای خود را خم می‌کند. سپس یک وزنه‌ی 5 کیلوگرمی را با کف پاهای خود گرفته و سعی می‌کند آن را به باسن یا پشت خود برساند. این کار باید چندین مرتبه تکرار شود.

روش های درمانی مشترک

ماساژ درمانی

در طول یک جلسه‌ی ماساژ درمانی، متخصصین ما به مدت زیادی پاهای شما را مکرراً به عقب و جلو حرکت می‌دهند. ماساژ درمانی با گذشت زمان به اصلاح عارضه‌ی پای پرانتزی کمک می‌کند. تا قبل از ظهور نتایج، این عمل باید چندین مرتبه تکرار شود.

رژیم ویتامین D

پای پرانتزی ممکن است در اثر کمبود ویتامین D نیز ایجاد شود. برای مثال نرمی استخوان (که اساساً در اثر کمبود ویتامین D بروز می‌کند) می‌تواند موجب ایجاد پای پرانتزی شود. درنتیجه افزایش سطح ویتامین D در رژیم غذایی می‌تواند از بروز بیماری نرمی استخوان جلوگیری کرده و درنتیجه مانع از ایجاد زانوی پرانتزی در فرد شود.

درمان زانوی پرانتزی در بزرگسالان با ورزش

ضعف عضلات نزدیک کننده‌ی ران معمولاً با زانوی پرانتزی و بدریختی بدن ارتباط مستقیم دارد. به همین دلیل برای داشتن بدنی با وضعیت مناسب، باید عضلات نزدیک کننده‌ی ران‌ها تقویت شوند. در زیر به تعدادی تمرین تقویتی برای این عضلات و مفاصل شما اشاره می‌کنیم.

1- به پهلو بر روی زمین بخوابید.

2- پای نزدیک به دست قرارگرفته بر زیر سر خود را بالا ببرید (با انجام این کار نفس خود را بیرون بدهید.

3- مفاصل پشت زانوی پای بالا رفته را بکشید.

4- پس از نگه‌داشتن این حالت برای 3 ثانیه، پای خود را پایین آورده و نفس بکشید.

تمرین عضله‌ی نزدیک کننده‌ی ران

1- کمر خود را صاف گرفته و در حالتی که پاهای شما همانند بال‌های پروانه شوند، کف پاها را به یکدیگر بچسبانید.

2- یکی از پاها را در جلوی بدن خود کاملاً صاف‌کرده و به سمت بیرون بکشید. سپس این پا را به سمت کشاله‌ی ران خود بکشید.

3- با تمرکز بر روی کشیدن عضلات نزدیک کننده‌ی ران، بدن خود را بکشید.

4- این حرکت را با پای دیگر خود تکرار کنید.

حرکات اصلاحی برای زانوی پرانتزی

توصیه‌ها و روش‌های درمانی فقط با نظر متخصص ارتوپدی یا طب فیزیکی و توانبخشی تجویز می‌گردد. همچنین در صورتی که ناهنجاری زانوی پزانتزی از نوع ساختاری نمی‌باشد بهتر است تمرینات اصلاحی را زیر نظر کارشناسان ارشد یا دکتری حرکات اصلاحی انجام دهید. اصلاح این نوع ناهنجاری نیاز به اصلاح ساختار اسکلتی دارد که فقط در موارد شدید توصیه به استفاده از جراحی برای اصلاح این وضعیت می‌شود.

در مورد زانوی پرانتزی وضعیتی هم می‌توان ملاحظات اصلاحی زیر را در نظر گرفت:

• ارائه حرکات تقویتی برای عضلات جانب خارجی ساق و ران
• ارئه حرکات کششی برای کپسول داخل زانو
• تصحیح راه رفت به صورتی که پنجه مستقیم و در مسیر خط پیشروی قرار گیرد.
• تصحیح کفش وتعویض کفشهایی که سائیدگی جانب خارج آنها بیشتر از حد معمول است.
• پرهیز از نشستن در وضعیت چهار زانو

در ادامه به برخی از حرکات اصلاحی اشاره می شود:

تمرینات کششی:

تمرین 1

روی زمین بنشینید. پاهای خود را تا حد امکان باز کنید. سپس سعی کنید  انگشتان دست خود را به انگشتان پا نزدیک کنید در حالی که زانو به زمین چسبیده است و کاملا باز می باشد. اگر انجام این عمل برای شما امکان پذیر نیست و نمی توانید انگشتان پای خود را لمس کنید بهتر است ساق پا مچ پای خود را گرفته و سعی کنید در طی جلسات آینده انگشتان دست خود را بیشتر به انگشتان پا نزدیک کنید. این تمرین را 3 بار و هر بار به مدت 30 ثانیه انجام دهید.

تمرین 2

ای خود را بر روی یک سکو (میز یا هر چیزی که ارتفاع آن مناسب باشد) قرار دهید و سعی کنی که پای تکیه گاه (که روی زمین قرار دارد)  را کاملا صاف کنید. اگر در ناحیه داخل ران احساس کشش نمی کنید باید پای خود را بر روی سکویی با ارتفاع بیشتر قرار دهید. این تمرین را 3 بار و هر بار به مدت 30 ثانیه انجام دهید.

تمرین 3

در این تمرین ابتدا باید زانو ها را با انقباض عضلانی به هم نزدیک کنید و اگر امکان دارد به هم بچسبانید. سپس سعی کنید که در همین وضعیت خم شده و انگشتان پا را لمس کنید. این تمرین را 3 بار و هر بار به مدت 30 ثانیه انجام دهید.

این  یک تمرین کششی می باشدکه با حمایت دستها برای قسمت داخلی زانو انجام می شود و تا آستانه درد باید پایین بروید (در حین حرکت درد نداشته باشید) و به مدت آن 10 تا حداکثر 30 ثانیه می باشد. از نشستن کامل وقتی که درد دارید جدا خوداری کنید و تمرین را در وضعیت بالاتری انجام دهید.

تمرین برای افزایش قدرت عضلانی

تمرین 1

با کمی فاصله کنار دیوار قرار بگیرید. پای خود را کمی از زمین بلند کنید و با لبه خارجی پا به دیوار فشار بیاورید. تعادل خود را حفظ کنید و به جلو و عقب یا طرفین خم نشوید. این تمرین را 3 بار و هر بار به مدت 30 ثانیه انجام دهید.

تمرین 2

با کنار خارجی پا یک توپ مدسین بال را هل می دهید. توجه داشته باشید که به توپ ضربه نزنید. بلکه توپ را هل بدهید به اینصورت که پس از برخورد پا با توپ در ادامه پا باید به حرکت خود ادامه دهد. این تمرین را 3 بار و هر بار 20 تکرار انجام دهید.

تمرین 3

به شکم دراز بکشید. در این تمرین یک نفر پای شما را از زانو به سمت خارج می چرخاند و سپس با دست دیگر مقاومت ایجاد کرد و نمی گذارد که پای شما به راحتی خم شود. دقت کنید که چرخش از مفصل زانو باشد نه مچ پا. این تمرین را 3 بار و هر بار 15 تکرار انجام دهید.

تمرین 4

به پهلو دراز بکشید. در حالی که سعی دارید پای خود را بالا بیاورید یک نفر باید برای با مقاومت خود از این کار جلوگیری کند. این تمرین را 3 بار و هر بار 10 تکرار انجام دهید.

تمرین 5

بر روی لبه داخلی خود بلند شوید و در همین حال شروع به راه رفتن کنید. این تمرین را 3 بار و هر بار برای مدت 1 دقیقه انجام دهید. کسانی که دچار صافی کف پا می باشند نباید این تمرین را انجام دهند.

نبض ما- گردآوری

منابع

سایت دکتر سعیدی، اسپورتفا، تبیان