مهمترین عوامل عدم جذب آهن در بدن

آهن یکی از املاح مورد نیاز و یکی از اجزاء تشکیل دهنده بسیاری از آنزیم های بدن است و اعمال حیاتی متعددی را در بدن به عهده دارد. نقش اصلی آهن، حمل اکسیژن در هموگلوبین خون و میوگلوبین عضلات است.

گردآوری – نبض ما

آهن یکی از عناصر مغذی و ضروری برای حفظ سلامت بدن است. آهن باعث تضمین عملکرد سلول های بدن می شود، تمرکز و حافظه را بالا می برد، انرژی بدن را تأمین می کند و به ساخت هموگلوبین های سلول های خونی کمک می کند.

فقر آهن یکی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای در کشورهای در حال توسعه و مهم ترین علت کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان در سنین باروری است. این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت های بهداشتی، کاهش بهره وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی  و روانی در بخش بزرگی از جامعه می شود.

انواع آهن موجود در غذاها

آهن موجود در غذاها به دو شکل دیده می شود

1. آهن فِروز (آهن دو ظرفیتی یا Fe2t ) که در غذاهای گوشتی وجود دارد و آهن هِم (haem) نام دارد.
2. آهن فِریک (آهن سه ظرفیتی یا Fe3t) که در غذاهای گیاهی وجود دارد و آهن غیر هِم (non-haem) نام دارد.

میزان نیاز به آهن

میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای 6ـ4 ماه اول زندگی کافی است. ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از 3 ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می کند، خطر فقر آهن را افزایش می دهد.

علل کاهش آهن در بدن

کاهش آهن در رژیم غذایی

آهن از رژیم غذایی جذب می گردد، هر چند فقط یک میلی گرم آهن از هر ۲۰-۱۰ میلی گرم آهن غذا جذب می شود. فردی که قادر به مصرف یک رژیم غنی از آهن نباشد ممکن است به درجاتی از آنمی فقر آهن مبتلا شود.

منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.

تغییرات بدنی

هنگامی که بدن تحت تأثیر تغییرات ناگهانی نظیر  رشد ناگهانی در بچه ها و بالغین یا در طی دوره شیردهی قرار می گیرد، نیازمند افزایش دریافت آهن و افزایش تولید سلول های قرمز خونی می باشد.

اختلالات مجاری گوارشی

اختلال در جذب آهن بعد از برخی جراحی های دستگاه گوارش شایع است. قسمت اعظمی از آهن موجود در غذا توسط قسمت کوچکی از روده فوقانی جذب می گردد. هر اختلالی در دستگاه گوارش می تواند جذب آهن را تغییر داده و منجر به آنمی فقر آهن شود. برای مثال می توان به جذب آهن ناکافی در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین) اشاره نمود.

از دست دادن خون

از دست دادن خون باعث کاهش آهن می شود. منبع از دست دادن خون شامل خونریزی دستگاه گوارش، خونریزی ماهیانه یا صدمات می باشد. خون ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری های بدخیم و انگل ها نمونه ای از این موارد است. کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.

انگل ها و کاهش جذب آهن

انگل های روده ای اشاره کرد زیرا انگل ها مصرف کننده آهن بدن هستند و از طرف دیگر دستگاه گوارش را آزاد می کنند و به اشکال مختلف باعث کاهش جذب آهن می شوند.

ورزش‌های شدید

با انجام ورزش هایی مثل دوی ماراتون ممکن است میزان زیادی آهن را از طریق تعریق و ادرار از دست بدهید. توجه داشته باشید که دویدن همچنین می‌تواند باعث خونریزی دستگاه گوارش شود و این مشکل نیز به از بین رفتن آهن بدن دامن می‌زند. شوک و ضربه‌هایی که در تماس با زمین و مدام به پاها وارد می‌شود یکی دیگر از عواملی است که باعث از بین رفتن خون و در نتیجه گلبول‌های قرمز می‌شوند.

علل کاهش آهن در بدن نوزادان

ذخیره کم آهن بدن در نوزادان نارس یا کمبود ذخیره و جذب آهن مادر در دوران بارداری

مصرف زیاد شیر گاو و کمبود تغذیه ای آهن

از دست دادن خون با منشا گوارشی

اختلال در جذب آهن در اسهال مزمن و یا در بیماری سلیاک

نقش چای در کاهش جذب آهن

اصولا زمانی مواد در روده قابل جذب می شوند که به صورت محلول باشند زمانی که به صورت غیر محلول و رسوبی باشند غیر قابل جذب می شوند. لذا مصرف زیاد چای به علت داشتن ترکیبات تانن ها، قابل رسوب است و مانع از جذب آهن می شوند.

توصیه های کاربردی برای نوشیدن چای در رابطه با وضعیت آهن بدن

مصرف متعادل چای یعنی 3 تا 4 فنجان در روز، تاثیر بدی بر وضعیت آهن بدن ندارد لذا افراد سالم که در معرض کمبود آهن نیستند و از انواع مواد غذایی به میزان کافی مصرف می کنند، لازم نیست مصرف چای را کاهش دهند.

افرادی که دچار کمبود آهن هستند، نباید بلافاصله بعد از غذا چای بنوشند و حداقل یک ساعت بعد باید این کار را انجام دهند. در این صورت تاثیر منفی چای بر روی وضعیت آهن بدن به حداقل ممکن می رسد.

 تمامی گروه های زیر بایستی در مصرف چای احتیاط کنند:

– کودکان زیر 6 سال

– دختران جوان

– زنان 18 تا 49 ساله

– زنان بالاتر از 75 سال

– و تمامی کسانی که دچار کمبود آهن هستند.

مصرف همزمان غذاهای گوشتی (حیوانی) با منابع غذایی ویتامین C، تاثیر منفی چای در جذب آهن را کم می کند.