آیا با طرح تحول سلامت می توان سلامت روان مردم را تضمین کرد؟

احداث ۱۲۰۰ تخت روانپزشکی با اجرای طرح تحول سلامت از سوی وزارت بهداشت، گویای توجه و تاکید مسئولان بهداشت و درمان کشور بر سلامت روان جامعه است و اینکه برای سلامت روان مردم باید مانند سلامت جسم آنها هزینه کرد.

نبض ما– وزیر بهداشت، هفته گذشته با اشاره به تاکید سازمان جهانی بهداشت بر ضرورت ارتقای سلامت روان، اظهار داشت: سلامت، تنها منحصر به جسم نیست بلکه سلامت جسم و روح و روان و مسائل جامعه اثر متقابل بر یکدیگر دارند.

دکتر سید حسن هاشمی با بیان اینکه امروزه در دنیا، سلامت روان به شدت مورد توجه قرار گرفته است، افزود: در کشور ما مشکلات زیادی در حوزه سلامت روان وجود دارد اما عوارض آشوب‌های منطقه‌ای مانند آن‌چه در عراق، افغانستان، سوریه و پاکستان روی می‌دهد؛ فشارهای حوادث دوران جنگ و همچنین حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و نیز جان باختن سالانه بیش از ۱۸ هزار نفر در تصادفات یا معلولیت، خانه نشینی، یتیم شدن و افسردگی و سایر تبعات حوادث جاده‌ای، نقش مهمی در سلامت روان افراد دارند.

سازمان جهانی بهداشت هم امسال مشکل افسردگی را در رأس همۀ مشکلات سلامتی و ناتوانی‌ها در تمام دنیا اعلام کرده است. طبق آمار، بیش از ۳۰۰ میلیون نفر هم‌اکنون از این مشکل رنج می‌برند و طی ده سال اخیر این مسأله با رشد تقریباً ۲۰ درصدی در سراسر جهان مواجه بوده است. از سوی دیگرحمایت نامطلوب، به همراه ترس از انگ روانی، باعث شده است این افراد از دسترسی به درمان مناسب محروم بمانند.

در کمپین امسال روز جهانی سلامت صریحاً اعلام شده است: اگر افسرده‌اید، بیایید با هم صحبت کنیم. چرا که اولین قدم در درمان فرد افسرده این است که از او بخواهیم مشکلش را با یک فرد مورد اعتماد مطرح کند. این شعار، نشان می‌دهد در تمام دنیا، افرادی که به مشکل افسردگی دچار هستند، نیاز به حمایت دارند.

مدیر کل سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده رقم ۳۰۰ میلیون نفر، یک زنگ بیدار باش برای همه کشورهاست و ضرورت دارد دولت‌ها در زمینۀ سلامت روان برنامه‌ریزی جدی و رویکرد خاص خود را داشته باشند.

نتایج یک پیمایش سلامت روان، نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر، شیوع اختلالات روانی در جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال ایران ۲۳/۶ درصد بوده است. یعنی ۱۲ میلیون و ۵۰۰ نفر به اختلالات روانپزشکی مبتلا هستند که از این بین، ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اختلالات افسردگی و ۲ میلیون و ۲۰۰ نفر نیز اختلالات شدید افسردگی دارند. بنابراین کشور ایران نیز همانند سایر کشورها نیاز به توجه و اقدامات ویژه در این زمینه دارد.

توجه به سلامت روان در طرح تحول سلامت نیز مورد توجه ویژه قرار گرفت و به‌دنبال آن، یکی از مهم‌ترین اقداماتی که انجام شد ارائۀ خدمات سلامت روان در تمام مراکز بهداشتی بود. این اقدام برای اولین بار به طور رایگان در سراسر کشور و توسط کارشناسان سلامت روان در روستاها، شهرها و حاشیۀ شهرها عرضه شد.

مطالعاتی که در «مؤسسۀ ملی تحقیقات سلامت» درخصوص سلامت روان انجام شده، به مواردی در این زمینه پرداخته است. این مطالعات نشان می­دهد که قبل از اجرای طرح تحول سلامت، بهره­مندی از خدمات سلامت روان تقریبا اختصاص به غنی­ترین قشر درآمدی داشت و اقشار فقیر کمترین بهره­مندی از این خدمات را داشتند. از سوئی روستائیان تقریبا قبل از اجرای طرح تحول سلامت، هیچ مشاوره­ای در این زمینه دریافت نمی­کردند. از دلایل این موضوع نبود کارشناس سلامت روان در مراکز بهداشتی و درمانی می­باشد.

لذا نیاز به استقرار این کارشناسان در مراکز ارائه خدمات بود. به‌دنبال این نیاز در قالب طرح تحول سلامت، کارشناس سلامت روان بکار گرفته شد و لذا، هم اکنون ۱۱۴۰ کارشناس سلامت روان در حال ارائه خدمات به هموطنان هستند. لازم به ذکر است بودجۀ صرف‌شده برای ارائه این خدمت، تنها در سال ۱۳۹۴ معادل ۲۶۰ میلیارد ریال بوده و به‌دنبال آن اقدامات در سراسر کشور ۲۰۰۰ تخت روانپزشکی نیز تجهیز و احداث شده است.

بار مراجعه محاسبه شده در مطالعۀ بهره‌مندی از خدمات سلامت که توسط موسسه ملی تحقیقات سلامت قبل و بعد از طرح تحول انجام شد، نشان می‌دهد. برای دریافت مشاوره‌های سلامت روان در سال ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ به ترتیب دو دهم بار و چهار دهم بار بوده است. نمودار زیر این موضوع را به تصویر کشیده است:

بار مراجعه برای دریافت خدمات مشاورۀ سلامت روان طی یک سال، براساس نتایج مطالعۀ بهره‌مندی از خدمات سلامت در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴

مطالعۀ شاخص‌های چندگانۀ سلامت و بیماری در ایران نیز در سال ۱۳۹۴ در مؤسسۀ ملی تحقیقات سلامت انجام شد که طی آن وضعیت سلامت روان گروه سنی ۱۵ الی ۲۴ ساله را از دیدگاه خودشان ارزیابی کرد. جدول زیر نتایج این بررسی را نشان می‌دهد.

وضعیت سلامت روان و رضایت از زندگی در زنان و مردان ۱۵ الی ۲۴ ساله براساس نتایج مطالعۀ شاخص‌های چندگانه سلامت و بیماری در ایران در سال ۱۳۹۴

• *عدد کوچکتر بالاتر است. ۱ به معنی بیشترین رضایت و ۵ کمترین رضایت.

این اعداد و ارقام نشان می‌دهد به‌دنبال اجرای طرح تحول سلامت و قبل از زنگ هشدار سازمان جهانی بهداشت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به این مشکل توجه کرده و در سراسر کشور، با تربیت و به‌کارگیری کارشناسان سلامت روان، عرضۀ تمام مشاوره‌ها به طور رایگان شروع شده بود.

مطالعات مؤسسۀ ملی تحقیقات سلامت همچنین نشان می‌دهد بار مراجعه به‌دنبال به‌کارگیری این نیروها تقریباً دو برابر شده است و این افزایش به‌خصوص در مناطق روستایی چشمگیر بوده و «صفر بارمراجعه» به یک دهم بارمراجعه در سال رسیده است.

موضوع مهم دیگر که از نتایج مطالعۀ شاخص‌های چندگانه سلامت و بیماری به‌دست آمد، این است که علی‌رغم شیوع بالای مشکلات سلامت روان در دنیا، درصدهای اعلامی برای قشر جوان کشور (سنین ۱۵ تا ۲۴ سال)، درخصوص رضایت از زندگی و احساس شادی و نشاط تقریباً مناسب است؛ به‌طوری‌که هم زنان و هم مردان در حدود ۷۰ درصد احساس شادی و نشاط در زندگی دارند. افزایش بار مراجعه برای دریافت خدمات سلامت روان و از سویی درصد بالای احساس شادی و نشاط در زندگی به‌دنبال اجرای اقدامات حوزۀ سلامت در سطح کشور، می‌تواند گویای این موضوع باشد که اجرای طرح تحول سلامت و توجه ویژۀ آن به مشکلات این حوزه، عملکردی مناسب داشته و در زمان مقتضی انجام شده است.

با وجود تمام اقدامات انجام شده، “زندگی با نشاط و امید” به عنوان شعار هفتۀ سلامت در سال ۹۶ انتخاب و توصیه شد، افراد در صورت داشتن مشکلاتی در خصوص سلامت روان، با در میان گذاشتن آنها و گفتگو، گامی درجهت کاهش آن بردارند. اقدامی که بیش از هر چیز نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.

منبع: سلامت آنلاین