آنچه باید از خواص شیر مادر بدانید؟

مانی که کودک شما به دنیا می آید بافت غده ای سینه ممکن است تا دو برابر بزرگتر شود. اما میزان شیر مادر از زنی به زن دیگر متفاوت است. این اتفاق می تواند در اواسط یا اواخر حاملگی رخ دهد، و یا حتی بعد از اینکه کودک متولد شد.

نبض ما– شیر مادر، شیری است که از پستان مادر برای فرزندش بدست می‌آید. شیر خوراک نخستین نوزاد تازه متولد شده است پیش از آنکه بتواند مواد خوراکی دیگر را بخورد یا هضم کند.

برآمدگی های کوچک در اطراف سینه یا همان areola ماده چربی را تولید می کنند که باعث پاک و روان شدن نوک سینه شده و از سینه ها در برابر عفونت در طول شیردهی محافظت می کند.

این ماده حاوی بویی شبیه به مایع آمنیوتیک است. به همین دلیل هم باعث می شود کودک شما پس از تولد به صورت غریزی به سمت این بوی آشنا حرکت کرده و شیر مادر را بخورد.

شیر مادر چگونه تولید می شود؟

همانطور که کودک شما نوک پستان را می مکد باعث می شود بخش دیگری از غده هیپوفیز، اکسی توسین را به جریان خون وارد کند.

هنگامی که اکسی توسین به پستان شما می رسد، باعث می شود که عضلات کوچکی که در اطراف آلوئول است و دچار انقباض شده و شیر را در خود جمع کرده اند، شیر را آزاد کنند. شیر در مجاری که درست در زیر آرئول قرار دارد حرکت می کند. هنگامی که کودک سینه را فشار می دهد، شیر از مجاری به داخل دهان او می رود.

شیر در طول جریان شدت می گیرد و ممکن است سوزن سوزن شدن سینه را احساس کنید. این طبیعی است و در چند لحظه از بین می رود.

اگر در طول تغذیه در سینه درد احساس کردید به مرور زمان برطرف می شود. تغذیه منظم کودک کمک خواهد کرد تا از ماندن طولانی مدت شیر در یکی از کانال ها جلوگیری شود و عفونت ایجاد نشود.

ممکن است یکسری انقباضات را در طول چند روز اول احساس کنید. این انقباضات خفیف بر اثر انتشار اکسی توسین احساس می شود.

انتشار این ماده به رحم کمک خواهد کرد به حالت طبیعی خود قبل از بارداری باز گردد. این ماده همچنین باعث می شود گاهی از تغذیه کودک خود احساس نشاط و آرامش داشته باشید.

چه زمانی باید تغذیه کودک با شیر مادر را آغاز کرد؟

شما می توانید بلافاصله پس از تولد نوزاد، او را با شیر مادر تغذیه کنید. این کار کمک می کند:

• پیوندتان با کودک مستحکم شود.
• کودک به تغذیه طبیعی رفلکس نشان دهد.
• تولید شیر در بدنتان تحریک شود.

اولین شیری که تولید و کودک با آن تغذیه می شود آغوز نامیده می شود که یک فرم خامه مانند با  پروتئین بالا ولی کم چرب است. این تمام نیاز نوزاد شما در سه روز اول زندگی او است.

آغوز به راحتی قابل هضم است و پر از آنتی بادی ها برای مبارزه با بیماری (ایمونوگلوبولینها) است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کودک منجر می شود.

پس از سه روز، سینه ها شروع به تولید شیر معمولی می کنند. در واقع این زمانی است که سطح پرولاکتین تنظیم شده و شیر به جای آغوز تولید می شود.

علت نیامدن شیر مادر

پر شدن سینه ها از شیر معمولا سومین روز بعد از زایمان اتفاق می افتد اما در مورد بعضی از مادران، این روند با تاخیر صورت می گیرد.

علل تاخیر در شروع تولید شیر عبارتند از:

فرزند اول: معمولا در زایمان اول احتمال تاخیر در تولید شیر وجود دارد. تولید شیر و پر شدن سینه ها برای مادرانی که اولین فرزند خود را به دنیا آورده اند، می تواند تا ۵ روز بعد از زایمان طول بکشد. در زایمان های بعدی این شیر زودتر تولید خواهد شد.

زایمان سخت: زایمان طولانی به همراه استرس و یا تجربه ناخوشایند تولد با استفاده از بیهوشی، پیتوکین و یا تزریق زیاد مایعات داخل وریدی می تواند روند تولید شیر را با تاخیر مواجه کند.

سزارین: جراحی، استرس، درد و عوامل هیجانی و عاطفی مرتبط با زایمان سزارین می تواند باعث تاخیر در تولید شیر شود.

زایمان زودرس: بدن شما قادر است در پایان سه ماهه دوم بارداری شیر تولید کند اما زایمان زودرس و استرس ناشی از آن و ناتوانی در شیردادن به نوزاد نارس بلافاصله بعد از تولد می تواند تولید شیر را به تعویق بیندازد.

دیابت: در مادرانی که به دیابت مبتلا هستند، ممکن است شروع تولید شیر با تاخیر صورت گیرد. این مسئله می تواند ناشی از علل چندگانه مانند مشکلات هورمونی، نرخ بالای زایمان سزارین در مادران دیابتی، زایمان زودرس و جدایی مادر و نوزاد بعد از تولد باشد.

اختلالات دیگر هورمونی: شروع تولید شیر در مادرانی که دچار کم کاری تیروئید یا سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند نیز با تاخیر صورت می گیرد.

ناتوانی نوزاد در مکیدن: هرگونه اشکال در توانایی نوزاد برای مکیدن سینه ها می تواند با  شروع تولید شیر تداخل پیدا کند. مشکلاتی از قبیل گره خوردگی زبان، کام شکری و یا مسائل مرتبط با اعصاب می تواند باعث عدم توانایی نوزاد در مکیدن به شکل مناسب شود.

علاوه بر این، ممکن است نوک سینه های شما صاف، فرورفته و یا بسیار بزرگ باشد که هر کدام از این ویژگی ها می توانند باعث دشواری در شیر دادن به نوزاد شوند.

چاقی: اضافه وزن پیش از بارداری و یا چاق شدن بیش از حد در دوران بارداری می تواند با تولید شیر بعد از زایمان و تولد نوزاد داخل ایجاد کند و آن را به تعویق بیندازد.

کیست تک لوتئین: این کیست های تخمدان که هورمون تستسترون تولید می کنند، می توانند باعث تاخیر در شروع تولید شیر شوند. این کیست ها به طور طبیعی چند هفته بعد از تولد نوزاد از بین می روند. از بین رفتن این کیست ها منجر به کاهش میزان هورمون تستسترون در بدن و شروع تولید شیر می شود.

باقی ماندن جفت در رحم: در صورتی که مقداری از جفت بعد از تولد نوزاد در رحم باقی بماند، می تواند منجر به جلوگیری از تغییرات هورمونی لازم برای شروع تولید شیر در بدن شما شود.

خشک شدن شیر مادر

حجم شیر رابطه مستقیمی با تکرر شیردهی دارد و تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر موجب تولید شیر بیشتر می ‌شود. همچنین با شروع مصرف غذاهای کمکی و کاهش دفعات شیردهی، حجم شیر تولید شده کاهش می ‌یابد و نیاز مادر به مواد مغذی نیز به تعادل می ‌رسد.

تعدادی از گیاهان با مکانیسم ‌های مختلف و از طریق تحریک غدد تولید شیر باعث افزایش شیر مادران می ‌شوند. گیاهانی مانند ریحان، بادام زمینی،ترخون، زیره و رازیانه معطر خاصیت ضد نفخ داشته و با ورود به شیر مادر از دل درد کودک جلوگیری می‌ کنند.

تخلیه مرتب پستان ها باعث تحریک بیشتر غدد شیری گشته و در نتیجه شیر بیشتری ترشح خواهد شد. پس از یک الی دو هفته، ساعات شیر خوردن نوزاد نظم خاصی خواهد یافت.

اما اگر پس از ۵ الی ۶ روز حذف کامل شیر کمکی و تغذیه کودک با شیر مادر، نوزاد بی قراری کرده و افزایش وزنش دچار وقفه گردیده، بایستی دادن شیر کمکی مجدداً به برنامه غذایی او اضافه گردد.

نیاز مادر شیرده حدود ۵۰۰ کیلوکالری بیش از دوران قبل از بارداری افزایش پیدا می ‌کند. برای تأمین این مقدار کالری علاوه بر مصرف مواد غذایی مقوی شامل انواع چربی‌ ها و پروتئین، از چربی ‌های ذخیره شده در بدن مادر در دوران بارداری نیز استفاده می‌ شود و دریافت کالری ناکافی موجب کاهش تولید شیر می ‌شود.

مادران شیرده برای پیشگیری از کم آبی بدن باید به اندازه کافی حدود ۸ تا ۱۰ لیوان در روز مایعات شامل شیر، دوغ، چای و آبمیوه بنوشند و مواد غذایی آب ‌دار مانند انواع خورشت‌ ها را نیز مصرف کنند.

ریحان جزء گیاهان معطر و دارای خاصیت ضد نفخ برای مادر و کودکان است و رازیانه نیز همانند ریحان دارای همان خاصیت به اضافه دارای هورمون ‌های گیاهی است که از طریق تحریک با غدد مترشحه شیر باعث افزایش شیر مادران شیرده می‌ شود.

سیاه دانه نیز با خاصیت ضد درد، ضد سرطان، هضم کننده غذا، کاهش دهنده پرفشاری خون باعث افزایش شیر مادران می ‌شود و مصرف روزانه ۲ گرم سیاه دانه بلامانع است که بهتر است دانه‌ ها له تا اثر آن ها بیشتر شود.

مصرف زیاد ویتامین B6، استفاده مستمر از ضدحساسیت‌ها، داروی لوودوپا (برای درمان فشارخون)، قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن، آپومورفین و بروموکریپتین نیز می تواند موجب کاهش شیر مادر شود.

بروموکریپتین اصولاً برای خشک کردن شیر مادر مصرف می‌شود. داروهای خوراکی جلوگیری‌کننده از بارداری حاوی استروژن، تولید شیر را کاهش می‌دهند ولی آنهایی که فقط حاوی پروژسترون هستند یا بر حجم شیر تأثیر ندارند یا اثر آنها بر شیر مادر بسیار ناچیز است. عوامل دیگری مانند نیکوتین و الکل نیز می‌توانّند حجم و چربی شیر را کاهش دهند.

چربی شیر مادر چقدر است؟

میزان و نوع چربی مصرف شده توسط مادر بر روی میزان چربی شیر مادر، اثر می گذارد و علاوه بر اینکه تغذیه مطلوب مادر شیرده بر حجم شیر مؤثر است بر میزان و نوع چربی نیز تأثیر بسزایی دارد.

بنابراین، توصیه و تأکید می شود که کلیه مادران در دوران بارداری و شیر دهی به وضع و کیفیت تغذیه خود کاملاً دقت نمایند تا بتوانند فرزندان سالم و قوی تری داشته باشند.

کلسترول نیز یک نوع چربی است که در شیر مادر نسبت به شیر خشک بیشتر یافت می شود و سیستم گوارشی نوزاد را برای هضم و متابولیسم کلسترول در آینده آماده تر می کند و به لحاظ کسب همین آمادگی است که شیر مادرخواران نسبت به شیر خشک خواران کمتر دچار عوارض قلبی و عروقی ناشی از افزایش کلسترول می شوند، تغییر رژیم غذایی مادر تأثیری بر میزان کلسترول شیر مادر نمی گذارد.

اسید لینولئیک و اسید آراشیدونیک دو نوع اسید چرب ضروری هستند. میزان اسید لینولئیک این شیر حدود هشت برابر شیر گاو است و وجود آن برای رشد و تکامل مغز بسیار مهم است، کمبود اسید آراشیدونیک می تواند موجب التهاب مختلف پوستی، عقب ماندگی رشد جسمی و کاهش تعداد پلاکت های خون شود، بعلاوه کودک را نسبت به عفونت های مختلف مستعد می کند.

اهمیت چربی شیر مادر در مورد نوزادان نارس بسیار قابل توجه است چون نوزادان نارس باید ضمن اینکه روند طبیعی رشد خود را طی می کنند تأخیر رشد خود را نسبت به همسالانشان نیز جبران نمایند بنابراین، به میزان انرژی بیشتری نیاز دارند، و مهمترین منبع تولید این انرژی چربی شیر مادر است.

چربی شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا آورده اند نسبت به چربی شیر مادران دیگر ۳۰% افزایش دارد، همچنین پروتئین این گونه مادران نیز ۲۰% بیشتر است.

نبض ما– گردآوری