پرکاری غدد فوق کلیوی چه نشانه هایی دارد

افزایش غیر‌عادی میزان هرمون کورتیزول در بدن باعث پرکاری غدد فوق کلیوی می‌شود. دلایل آن گوناگون است اما رایج‌ترین علت آن مصرف بیش‌ازاندازه‌ی داروهای کورتیکواسترویید است.

هنگامی که غدد فوق کلیوی برخی هورمون‌ها را بیش از اندازه تولید می‌کنند، به آن‌ها «پرکار» گفته می‌شود.

کورتیزول چیست؟

کورتیزول هورمونی است که توسط قشر غده آدرنال (غده فوق کلیوی) در غده آدرنال ترشح می شود و چند مسئولیت بر عهده دارد: عملکرد اصلی این هورمون افزایش ذخیره آمینواسیدها در کبد در مواقعی است که مقدار این هورمون در آن کم باشد. اما این عملکرد در جهت کاتابولیسم پروتئین نیز عمل می کند.

کورتیزول همچنین به بالا بردن فشار خون و قند خون نیز کمک می کند و تاثیر بازدارنده ایمنی بر بدن دارد (جلوگیری از تشکیل پادتن ها و حضور آنتی ژن) و درنتیجه، وقتی مقدار زیادی از آن در طول زمان دیده شود، احتمال بیمار شدن فرد نیز وجود دارد چون در این حالت عملکرد سیستم دفاعی بدن پایین می آید.

افزایش کورتیزول در بدن چه نتایجی دارد؟

وجود کورتیزول فراوان در بدن به مدت طولانی باعث سندرم کوشینگ می‌شود. عوامل بسیاری باعث پیدایش چنین مشکلی می‌شوند مانند مصرف برخی از داروها یا نوعی تومور که هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را تولید می‌کند و باعث افزایش ترشح کورتیزول می‌شود.

افزایش کورتیزول به مدت طولانی باعث کاهش میل جنسی و در زنان باعث بی‌نظمی قاعدگی و حتی توقف آن می‌شود. بعلاوه رابطه‌ی بلند مدتی میان افزایش یا اختلال تنظیم میزان کورتیزول و تعداد شرایط روانی مانند افسردگی و اضطراب وجود دارد.

دلایل پرکاری غدد فوق کلیوی

علل این بیماری به دو دسته تقسیم می‌شوند: علل بیرونی (عواملی که در بیرون از بدن هستند) و علل درونی (عواملی که درون بدن هستند). علائم هردو یکسان هستند و تنها تفاوت در چگونگی ایجاد بیماری است.

رایج‌ترین علت بیرونی استفاده از داروهای مشابه کورتیزول مانند پردنیزون است. از این داروها برای درمان اختلالات التهابی مانند آسم و روماتیسم مفاصل استفاده می‌شود. این داروها در خنثی کردن سیستم ایمنی پس از پیوند عضو هم کاربرد دارند. این نوع سندرم کوشینگ موقتی است و پس از توقف مصرف داروها از بین می‌رود.

علل درونی که باعث افزایش تولید هورمون کورتیزول می‌شوند نادر هستند. در این حالت بیماری به آهستگی ایجاد می‌شود و تشخیص آن دشوار است. این نوع بیماری سندرم کوشینگ در اثر تومورهای هورمون ترشح غدد فوق کلیوی یا غده‌ی هیپوفیز که در زیر مغز قرار دارد بوجود می‌آید. این تومور (معمولا سرطانی نیست) در غدد فوق کلیوی کورتیزول ترشح می‌کند. اگر در غده‌ی هیپوفیز باشد هورمون آدرنوکورتیکوتروپین ترشح می‌کند. این هورمون دستور تولید کورتیزول را به غدد فوق کلیوی می‌دهد. هنگامی که این تومورها در غده‌ی هیپوفیز به‌وجود آیند آن را بیماری سندرم کوشینگ می‌نامیم.

اغلب تومورهایی که هورمون آدرنوکورتیکوتروپین تولید می‌کنند در غده‌ی هیپوفیز قرار دارند اما گاهی چنین تومورهایی در ریه به‌وجود می‌آیند و با تولید این هورمون باعث بیماری سندرم کوشینگ می‌شوند.

حتماً بخوانید: پرکاری تیروئید ؛ تشخیص، علائم و درمان

علائم پرکاری غدد فوق کلیوی

علائمی مانند ضعف عضلانی، فشارخون بالا، افزایش قندخون و چاقی، ناشی از اختلال غده تیروئید و غدد فوق کلیوی است. افرادی که چاق هستند و فقط این چاقی به تنه آنها ختم می شود و دست و پاهای لاغری دارند ناشی از پر کاری غدد فوق کلیوی است. علاوه بر چاقی شکمی، تجمع چربی در پشت گردن با دست و پاهای لاغر مربوط به بیماری غدد فوق کلیوی است که از نوع چاقی مرکزی به شمار می رود.

به طور کلی علائم و درمان عارضه پرکاری غدد فوق کلیوی به هورمون‌هایی که بیش از اندازه تولید می‌شوند بستگی دارد:

استروئیدهای آندروژنیک (هورمون‌های آندروژن)

تولید بیش از حد استروئیدهای آندروژنیک، مثل تستوسترون، می‌تواند منجر به تشدید ویژگی‌های مردانه، مثل پرمویی صورت و بدن، طاسی، آکنه، بم شدن صدا و افزایش عضلات، در هر دو جنسیت مرد و زن شود.

کورتیکو‌استروئیدها

تولید بیش از حد کورتیکواستروئیدها می‌تواند منجر به سندرم کوشینگ شود.

آلدوسترون

تولید بیش از حد هورمون آلدوسترون می‌تواند منجر به فشار خون بالا و علائم مربوط به پایین بودن سطح پتاسیم مثل ضعف، درد عضلانی و گاهی فلج، شود.

همچنین گاهی اوقات علائم پرکاری غدد فوق کلیوی شبیه به علائم برخی عوارض یا مشکلات پزشکی دیگر هستند.

تشخیص بیماری پرکاری غدد فوق کلیوی

برای تشخیص این بیماری از سه روش استفاده می‌شود. مهم‌ترین نوع آزمایش اندازه‌گیری میزان کورتیزول در بزاق دهان از ساعت 11 شب تا نیمه شب است. در افراد سالم میزان کورتیزول در این زمان پایین است. با جمع آوری اوره در یک دوره‌ی 24 ساعته هم می‌توان میزان کورتیزول را اندازه‌ گرفت. در روش سوم افرادی که مشکوک به این بیماری هستند شب قبل از آزمایش مقدار معینی دگزامتازون که نوعی استرویید ساخته شده در آزمایشگاه است دریافت می‌کنند. دگزامتازون باعث کاهش بسیار هورمون کورتیزول می‌شود اما این استرویید بر روی افرادی که مبتلا به بیماری سندرم کوشینگ هستند تاثیری ندارد.

درمان بیماری پرکاری غدد فوق کلیوی

درمان این بیماری به دلیل ایجاد آن وابسته است. بیماری پرکاری غدد فوق کلیوی بیرونی پس از اتمام مصرف داروهای مشابه کورتیزول از بین می‌رود. پزشک زمان مناسب برای کاهش مصرف دارو و توقف کامل آن را به شما اطلاع می‌دهد.

در مورد بیماری سندرم کوشینگ درونی، اولین روش بیرون آوردن تومور عامل بیماری، توسط جراحی است. اگرچه روش جراحی معمولا موفقیت‌آمیز است اما برخی برای حذف کامل سلول‌های باقی مانده‎ی تومور نیاز به داروهای کاهنده‌ی کورتیزول و پرتو‌درمانی دارند. در برخی از افراد برای کنترل بیماری باید غدد فوق کلیوی با جراحی برداشته شوند.

تشخیص پرکاری قشر غده فوق کلیه بر مبنای وجود هیپوکالمی (کمبود پتاسیم خون) بدون خیز (اِدِم) در بیماری که مقدار سدیم رژیم غذایی وی در حد عادی است و از داروی ادرار آور دفع کننده پتاسیم (مثل فوروسماید، اتاکرینیک اسید، تیازیدها) استفاده نمی کنند، مطرح می شود.

درمان پرکاری قشر غده فوق کلیه اولیه ناشی از تومور (آدنوم) عبارت است از خارج کردن تومور با جراحی، محدود کردن مصرف نمک، و تجویز داروی ضدآلدوسترون مثل اسپیرونولاکتون یا داروی ادرار آور مهار کننده ترشح پتاسیم و جذب سدیم مانند آمیلورید.