عوارض و فواید ویتامین d
ویتامین d، نوعی ویتامین محلول در چربی است که به طور طبیعی در تعداد بسیار کمی از مواد غذایی یافت می شود ولی در قالب مکمل های غذایی در دسترس قرار دارد.
به گزارش نبض ما به نقل از هفته نامه سلامت، بعضی از کارخانه ها نیز این ویتامین را به محصولاتشان اضافه می کنند. خود بدن زمانی می تواند مقدار کمی ویتامین D تولید (سنتز) کند که اشعه ماورای بنفش خورشید با پوست تماس پیدا کند. بنابراین، ویتامین d از 3 منبع به دست می آید؛ نور خورشید، مواد غذایی و مکمل ها. آنچه در این مطلب می خوانید پاسخ های پزشکان به 10 پرسش رایج مردم درباره ویتامین D است. با ما همراه شوید.
۱- ویتامین d در بدن چه می کند؟
این ویتامین دریافت شده از نظر بیولوژیکی بی اثر است و از طریق دو «هیدروکسیلاسیون» در بدن فعال سازی می شود. اولین مرحله در کبد انجام می گیرد که ویتامین D را به «25- هیدروکسی ویتامین D» {OH(D)25} یا «کلسی دیول» تبدیل می کند. مرحله دوم در کلیه اتفاق می افتد و در قالب «1.25- دی هیدروکسی ویتامین d » یا «کلسی تریول» فعال می شود. ویتامین D باعث جذب کلسیم در روده می شود، غلظت سرم کلسیم و فسفر را در راستای کانی سازی طبیعی در بافت استخوان حفظ می کند و از تشنج هایپوکلسمیک (کمبود کلسیم) جلوگیری خواهدکرد.
این ویتامین برای رشد استخوانی و نوسازی استخوان ها نیز لازم است. استخوان ها بدون ویتامین d کافی می توانند ضعیف، شکننده یا بدشکل شوند. غلظت سرمی OH(D)25، یکی از بهترین شاخص ها برای تعیین وضعیت ویتامین D است. این شاخص، وضعیت ویتامین d تولیدشده زیر پوست و دریافت شده از مواد غذایی و مکمل را نشان می دهد.
۲- شاخص های آزمایشگاهی کمبود این ویتامین چیست؟
اگر سطح شاخص ویتامین d در بدن، کمتر از 20 نانومل بر لیتر (mmol/L) یا کمتر از 12 نانوگرم بر میلی لیتر (ng/ml) باشد، نشان دهنده کمبود ویتامین d است و منجر به نرمی استخوان در نوزادان و کودکان، و نرم استخوانی یا استئومالاسی در بزرگسالان می شود.
قرارگرفتن این شاخص در فاصله 30 تا کمتر از 50 نانومل بر لیتر یا 12 تا کمتر از 20 نانوگرم بر میلی لیتر، نشان دهنده این است که سطح این ویتامین به طور کلی برای سلامت استخوان و سلامت عمومی در افراد سالم، ناکافی است. برابر بودن سطح ویتامین d با 50 نانومل بر لیتر یا بالاتر از آن، به ما نشان می دهد سطح این ویتامین به طور کلی برای سلامت استخوان و سلامت عمومی در افراد سالم، کافی است. اگر این میزان بیشتر از 125 نانومل بر لیتر یا 50 نانوگرم بر میلی لیتر باشد، بیشتر از سطح عادی است و می تواند با عوارض جانبی همراه شود.
۳- مقدار مجاز مصرف روزانه ویتامین d چقدر است؟
مقدار مجاز توصیه شده روزانه (RDA) برای ویتامین d، با 2 واحد IUs (واحد بین المللی) یا mcg (میکروگرم) تعیین می شود. این میزان برای حفظ سلامت استخوانی و متابولیسم طبیعی کلسیم در افراد سالم کافی است. 400 واحد معادل است با 10 mcg؛ 600 واحد معادل با 15 mcg. 800 واحد معادل با 20 mcg.
۴- فواید مصرف ویتامین d چیست؟
این ویتامین کارکردهای مختلفی در بدن دارد. شاید بتوان حیاتی ترین کارکردهای این ویتامین را این گونه بیان کرد؛ تنظیم جذب کلسیم و فسفر و کمک به عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن. دریافت ویتامین D به اندازه کافی، برای رشد طبیعی و تکامل استخوان ها و دندان ها لازم است و مقاومت بدن را در مقابل برخی بیماری ها تقویت می کند. استعمال ویتامین D یا «کلسی پوترین» (نوعی ترکیب مصنوعی از ویتامین D) روی پوست، بیماری پسوریازیس را در بعضی افراد درمان می کند. استفاده از این ویتامین کنار کرم های حاوی کورتیکواستروییدها، اثربخشی آنها را در درمان پسوریازیس افرایش می دهد.
ویتامین d برای جلوگیری از ابتلا به نرمی استخوان و درمان آن موثر است. افراد مبتلا به نارسایی کلیه باید از نوع خاصی از این ویتامین به نام «کلسیتریول» استفاده کنند. یکی از بیماری هایی که سطح فسفات را در خون پایین می آورد، نشانگان فانکونی است. استفاده از ویتامین D خوراکی در درمان این بیماری موثر است. در برخی موارد، سطح کلسیم در خون به علت پایین بودن سطح هورمون پاراتیرویید، کاهش می یابد و مصرف ویتامین d خوراکی، سطح کلسیم را در خون این افراد افزایش می دهد.
به علاوه، مطالعات نشان داده اند مصرف ویتامین D3، خطر پوسیدگی دندان ها را 49 درصد کاهش می دهد و مصرف ویتامین D2 نیز این خطر را تا 36 درصد در نوزادان، کودکان و بزرگسالان پایین می آورد.
۵- دلایل کمبود ویتامین d در بدن چیست؟
عوامل متعددی در ابتلا به کمبود این ویتامین نقش دارند؛ عواملی مانند:
• آلودگی هوا
• زندگی کردن در شهرهای بزرگی که ساختمان های بلندش جلوی نور خورشید را می گیرند.
• بیرون نیامدن از خانه به اندازه کافی.
• داشتن پوست تیره که مانع از جذب اشعه های خورشید می شود.
• شیردادن به نوزاد برای مدت زمان طولانی.
• چاق بودن که معمولا نیاز بدن به این ویتامین را افزایش می دهد.
• برخی افراد بدون توانایی پردازش ویتامین D متولد می شوند و بعضی ها دچار مشکلات و بیماری هایی هستند که از هضم مناسب ویتامین D جلوگیری می کند.
علایم کمبود ویتامین D در بدن چیست؟
علائم کمبود ویتامین D و درمان آن
۶- عوارض جانبی مصرف بیش از حد ویتامین d چیست؟
استفاده از این ویتامین، در قالب مصرف خوراکی یا تزریق به عضله در مقادیر توصیه شده، معمولا بی خطر و ایمن است. بیشتر افراد بعد از مصرف این ویتامین با عوارض جانبی مواجه نمی شوند، مگر اینکه در استفاده از آن زیاده روی کرده باشند. بعضی از این عوارض بدین ترتیب هستند؛ ضعف، خستگی، خواب آلودگی، سردرد، بی اشتهایی، خشکی دهان، طعم فلز در دهان، حالت تهوع، استفراغ و…
مصرف ویتامین d برای دوره های طولانی و در دوزهای بیشتر از 4 هزار واحد روزانه، احتمالا غیرایمن است و می تواند سطح کلسیم را در خون به بیش از حد مجاز برساند. با این حال، افرادی که دچار کمبود این ویتامین هستند، معمولا زیر نظر پزشک از دوز بیشتری در دوره های کوتاه مدت استفاده می کنند. اگر میزان ویتامین D مصرفی در طول دوران بارداری یا شیردهی کمتر از 4 هزار واحد روزانه باشد، احتمالا خطری برای مصرف کننده ندارد. این میزان اصلا نباید بیشتر شود زیرا برای خانم های باردار و شیرده مشکل ایجاد می کند و حتی می تواند آسیب جدی به نوزاد وارد کند.
ویتامین d می تواند سطح کلسیم را افزایش دهد و خطر سخت شریان ها را در افراد مبتلا به بیماری های کلیوی شدید بالاتر ببرد. بنابراین، این بیماران باید درباره منع مصرف این ویتامین با پزشک خودشان مشورت کنند.
۷- مهم ترین منابع غذایی حاوی ویتامین d کدامند؟
تعداد بسیار کمی از مواد غذایی حاوی این ویتامین هستند. ماهی های چرب (مثل ماهی سالمون، تن و خال مخالی) و روغن کبد ماهی در گروه بهترین منابع غذایی از این ویتامین قرار می گیرند. مقدار کمی از ویتامین D در جگر گاو و تخم مرغ یافت می شود. در جدول زیر، مقدار دقیق ویتامین d موجود در مواد غذایی آمده است:
• روغن کبد ماهی کاد (یک قاشق غذاخوری): 1360 واحد بین المللی (IU) در هر وعده مصرفی.
• اره ماهی پخته شده (85 گرم): 566IU در هر وعده مصرفی.
• ماهی سالمون پخته شده (85 گرم): 447 IU در هر وعده مصرفی.
• ماهی تن (85 گرم): 154 IU در هر وعده مصرفی.
• جگر گاو (86 گرم): 42 IU در هر وعده مصرفی.
• تخم مرغ بزرگ: 41 IU در هر وعده مصرفی.
۸- رایج ترین مکمل های ویتامین d کدامند؟
برای درمان کمبود ویتامین D، 2 راه اصلی وجود دارد؛ استفاده از مکمل خوراکی یا تزریق عضلانی ویتامین D3. یکی از سوالاتی که همواره ذهن بسیاری از افراد را مشغول می کند، این است که کدام یک از این روش ها ایمن تر و موثرتر هستند؟
گروهی از محققان ایرانی در سال 2013 میلادی با انجام بررسی های دقیق درباره این 2 روش درمانی، نتایج قابل اطمینانی دست پیدا کردند؛ یافته های آنها نشان داد هر 2 رژیم درمانی، سطح ویتامین D را در خون تا حد زیادی افزایش می دهند. این محققان براساس یافته هایشان نتیجه گرفتند هر 2 روش از نظر 3 ویژگی ایمنی، اثربخشی و عملی بودن، با هم یکسان هستند.
محققان کانادایی هم اعلام کرده اند تفاوتی نمی کند از کدام گروه (تزریقی یا خوراکی) مکمل های ویتامین D استفاده کنید، فقط باید حواستان باشد این مکمل ها را حتما زیر نظر پزشک مصرف کنید تا دچار عوارض جانبی ناشی از زیاده روی در دریافت آنها نشوید. این محققان، تجویز قرص های خوراکی هزار تا 50 هزار واحدی یا تجویز آمپول های تزریقی را تنها به شرایط بیمار وابسته می دانند و معتقدند کاری که مصرف ماهیانه یک قرص 50 هزار واحدی ویتامین دی می کند، درست مانند همان کاری است که مصرف روزانه قرص های هزار واحدی یا آمپول های تزریقی دوره ای آنها می کنند.
خبر خوب برای والدین هم اینکه به تازگی، انواع قرص های جوشان حاوی ویتامین D و کلسیم برای بچه ها یا افرادی که نمی توانند به راحتی با قرص و آمپول ارتباط برقرار کنند، به بازار آمده تا آنها هم بتوانند کمبودهای خود را در این زمینه با راه های ساده تری برطرف کنند.
۹- مکمل این ویتامین چطور باید مصرف شود؟
خیلی از افراد می خواهند بدانند مکمل های این ویتامین را چطور مصرف کنند و سوالات مختلفی در این زمینه دارند؛ آیا باید مکمل را همراه با مواد غذایی خورد؟ با توجه به اینکه ویتامین D نوعی ویتامین محلول در چربی است، آیا باید همراه با چربی خورده شود؟ آیا باید مکمل را همراه با وعده غذایی بخوریم؟ آیا مکمل این ویتامین با معده خالی هم جذب می شود؟
پاسخ کلی به چنین سوالاتی، این است که اصلا اهمیتی ندارد چطور مکمل ویتامین D را مصرف کنید. تحقیقات علمی، نتایج متناقضی را در این زمینه نشان می دهند و نباید فقط به یکی از آنها توجه کرد. بنابراین، مهم ترین نکته این است که این ویتامین مورد نیاز بدن را هر روز به آن برسانید.
