فدک حضرت زهرا چگونه غصب شد؟
در تاریخ اسلام حوادثی رخ داده است که برای روشن شدن حقیقت نیاز به بررسی دقیق دارد یکی از این موارد مهم پیرامون شخصیت برجسته اسلام و تنها دختر پیامبر اسلام حضرت فاطمه رخ داده است. در این مقاله ابعاد این حادثه غصب و خارج کردن فدک از دست اهل بیت را بررسی می کنیم.
نبض ما– گردآوری: امیرحسین ورشوچی
فدک روستایی است در منطقه حجاز که از آنجا تا مدینه حدود ۱۶۰ کیلومتر راه بود که در عصر پیامبر اکرم بسیار آباد بوده و مزارع و نخلستان‌ها و چشمه‌های آبی زیادی در خود داشته است. هم اکنون نیز در آنجا روستایی بزرگ با نام «حائط» وجود دارد که دارای نخل های فراوان است.
گرفتن «فدک» از بانوى بزرگوار اسلام حضرت زهرا(علیها السلام) مساله ساده ای نبود و تنها معطوف جنبه مالى و اقتصادی نمی شد، بلکه جنبه اقتصادى آن متاثر مسائل سیاسى حاکم بر جامعه اسلامى بعد از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود.
در حقیقت موضوع فدک را نمى توان از سایر حوادث آن عصر تفکیک نمود، بلکه حلقه ایست از یک اتفاق زنجیر وار بزرگ و پدیده ای شوم که یک جریان فراگیر بود در آن عصر.
این غصب عوامل گوناگونی دارد که در ذیل به برخی از آنها می توان اشاره نمود:
- هنگامی که فدک در اختیار خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود، امتیازی بزرگ بلحاظ مادی و معنوى براى آنان محسوب مى شد و این خود یک دلیل مهم بر مقام و منزلت آنها در پیشگاه خدا و پیامبرش(ص) در نزد مسلمانان به شمار مى آمد.
- به خصوص این که در روایات شیعه و اهل سنّت آمده است که به هنگام نزول آیه۲۶ سوره اسراء: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ»، پیامبر(صلى الله علیه وآله) و حضرت زهرا (علیها السلام) را فراخواند و سرزمین فدک را به او بخشید.پس این هدیه ای بود از پیامبر اسلام به دخترش در زمان حیاتش.
- روشن است وجود فدک در دست خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) با این سابقه تاریخى سبب آن می گردید که مردم سایر آثار پیامبر(صلى الله علیه وآله) به خصوص مساله ولایت و جانشینى آن حضرت(صلى الله علیه وآله) را نیز در این خاندان جستجو کنند و این مطلبى نبود که طرفداران غصب و انتقال خلافت به اشخاص دیگر بتوانند آن را تحمل کنند.
- این مساله از منظر اقتصادى نیز اهمیت ویژه ای داشت و روى بعد سیاسى آن اثر مى گذاشت؛ چرا که حضرت امام على(علیه السلام) و خاندان او اگر در مضیقه شدید اقتصادى قرار مى گرفتند توان سیاسى آنها به همان نسبت کاسته می شد.
- به تعبیر دیگر وجود فدک در دست آنان امکاناتى در اختیارشان قرار مى داد که مى توانست پشتوانه مساله ولایت باشد، همان گونه که اموال حضرت خدیجه(علیها السلام) پشتوانه اى براى پیشرفت دین اسلام در آغاز نبوّت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بود.
- در همه دنیا معمول است هر گاه بخواهند افراد بزرگ یا کشورى را منزوى کنند او را در محاصره اقتصادى قرار مى دهند که در تاریخ اسلام داستان «شعب ابوطالب» و محاصره شدید اقتصادى مسلمین از سوى مشرکان قریش معروف است.
- اگر غاصبان خلافت و حامیان ایشان حاضر مى شدند فدک را به عنوان میراث پیامبر رحمت و یا بخشش و هدیه آن حضرت به حضرت زهرا (علیها السلام) در اختیار آن حضرت قرار دهند این مساله قابل پیش بینی بود که راهى باز شود تا اهل بیت(ع) و شیعیان مساله خلافت را نیز از آنها مطالبه کنند.
گفتگوی عالم سنی و استادش
توجه به این نکته مهم است که دانشمند متبحر اهل سنت «ابن ابى الحدید معتزلى» در شرح «نهج البلاغه» می گوید که من از استادم «على بن فارقى» مدرّس مدرسه بغداد سوال کردم: آیا حضرت زهرا (علیها السلام) در ادعاى مالکیت فدک صادق بود؟
گفت: آرى.
گفتم: پس چرا خلیفه اول(ابوبکر) فدک را به او نداد، در حالى که حضرت زهرا نزد او راستگو بود؟
او تبسمى کرد و کلام لطیف و زیبا و طنزگونه اى گفت، در حالى که هرگز عادت به شوخى نداشت، گفت:
«لَوْ اَعْطاها الْیَوْمَ فَدَکاً بِمُجَرَّدِ دَعْواها لَجایَتْ اِلَیْهِ غَداً وَ ادَّعَتْ لِزَوْجِهَا الْخِلافَهَ وَ زَحْزَحَتْهُ مِنْ مَکانِهِ، وَ لَمْ یُمْکِنُهُ الاِعْتِذارُ وَ الْمُدافِعَهُ بِشَیْ لاِنَّهُ یَکُونُ قَدْ اَسْجَلَ عَلى نَفْسِهِ بِاَنَّها صادِقَهٌ فِیما تَدَّعِیهِ، کایِناً ما کانَ، مِن غَیْرِ حاجَه اِلى بَیِّنَه»
(اگر ابوبکر آن روز فدک را به مجرد ادعاى حضرت زهرا (علیها السلام) به او مى داد، فردا به سراغش مى آمد و ادعاى خلافت براى همسرش مى کرد! و وى را از مقامش کنار مى زد، و او هیچ گونه عذر و دفاعى از خود نداشت، زیرا با دادن فدک پذیرفته بود که حضرت زهرا (علیها السلام) هر چه را ادعا کند راست مى گوید، و نیازى به بیّنه و گواه ندارد).
سپس ابن ابى الحدید مى گوید: این یک واقعیت است، هر چند استادم آن را به عنوان مزاح مطرح کرد.
این اعترافی صریح از دو دانشمند اهل سنت شاهدی بر این مدعا است که غصب فدک جهت فشار بیشتر بر خاندان اهل بیت(ع) و سیاسی بوده است.
فدک در نزد مسلمانان بسیار مهم بود تا جایی که در بعضى از تواریخ آمده: در عصر متوکل عباسى قبل از آن که فدک از دست بنى فاطمه(علیهم السلام) گرفته شود خرماى محصول آن را در موسم حج به میان حجاج مى آوردند و مردم آن را به عنوان تبرک مى خریدند.(لازم به توضیح و یادآوری است که فدک مدت کوتاهی مجددا به خاندان پیامبر بازگردانده شد.)
مساله فدک تنها یک نمونه از مظالمی است که در حق آل الله شده است و باید با شناخت کامل از این اتفاقات مظلومیتی که همواره در جریان است را بیشتر و بهتر شناخت.
باید بدانیم غاصبان فدک چه اهداف شومی در سر داشتند و تلاش کنیم تا از تنهایی و مظلومیت اهل بیت بکاهیم و صدای آزادی خواهی ایشان را متجلی سازیم.
این را در نظر داشته باشیم که همیشه حق برای یابنده حق و جویای حق آشکار خواهد شد بشرط اینکه همت کنیم و از منابع اصیل و درست تاریخی و بدور از تعصب مطالب رو پیگیری و دنبال کنیم و با عقل نیز بسنجیم .
منبع: کتاب زهرا(ع) برترین بانوى جهان، آیت الله ناصر مکارم شیرازى با اندکی تصرف و تخلیص
