عوارض پرتو درمانی تا کی ادامه دارد؟
پرتو درمانی یکی از روش‌های مهم در درمان بسیاری از بیماری‌ها، از جمله سرطان است و به عنوان یکی از روش‌های اصلی درمانی در این حوزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، همانند هر روش درمانی دیگری، پرتو درمانی همراه با عوارض و تأثیرات جانبی است که می‌تواند در طول درمان یا بعد از آن ظاهر شود. عوارض پرتو درمانی ممکن است در طول درمان بهبود یابند و یا پس از پایان درمان نیز ادامه داشته باشند.
عوارض عمومی پرتو درمانی
عوارض این شیوه معمولاً وابسته به محدوده‌ای از بدن هستند که به آن منطقه پرتو تابانده می‌شود؛ اما برخی از عوارض می‌توانند به صورت عمومی در سراسر بدن رخ دهند:
- خستگی: بعضی از بیماران پس از شروع درمان با پرتو، احساس خستگی و ضعف می‌کنند. این خستگی ممکن است با گذر زمان شدیدتر شود و در نتیجه فعالیت روزمره کاهش یابد. استراحت بیشتر، افزایش مدت خواب شبانه و کمک گرفتن از خانواده در انجام کارهای روزمره می‌تواند در کاهش خستگی مفید باشد.
- عوارض پوستی: پرتو درمانی می‌تواند باعث ایجاد تغییرات پوستی در محل تابش پرتو شود. این تغییرات ممکن است شامل آفتاب سوختگی، قرمزی، تیرگی، خشکی، تحریک‌پذیری و خارش باشد. در صورت وجود علائم شدید، می‌توان از روغن بچه استفاده کرد. تیرگی پوست ممکن است برای مدت طولانی باقی بماند؛ اما علائم دیگر معمولاً پس از گذشت چند هفته از درمان بهبود می‌یابند.
- ریزش مو: پرتو درمانی ممکن است ریزش موهای قرار گرفته در معرض تابش قرار گرفته را به دنبال داشته باشد؛ اما به طور کلی پس از درمان، رشد موها دوباره آغاز می‌شود. میزان رشد موها به محل درمانی و میزان اشعه دریافتی وابسته است.
- بی‌اشتهایی: تابش پرتو به قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش می‌تواند عوارضی مانند تهوع، درد معده، تغییر در حس چشایی و مشکلات در بلع را ایجاد کند که در نتیجه منجر به کاهش اشتها می‌شود. استفاده از غذاهای مفید بعد از پرتو درمانی و رعایت نکات تغذیه‌ای می‌تواند به بهبود اشتها و روند بهتر درمان کمک کند.
- عوارض خونی: پرتو درمانی می‌تواند به کاهش سلول‌های خونی مانند گلبول‌های سفید یا پلاکت‌ها منجر شود. برای کنترل این عوارض پرتودرمانی، لازم است پزشک قبل از درمان و در طول انجام آن، آزمایش‌های خونی انجام دهد و در صورت لزوم، درمان مناسب را تجویز کند.
عوارض اختصاصی پرتودرمانی
عوارض اختصاصی پرتو درمانی به دلیل تابش اشعه به هر قسمت از بدن می‌تواند متفاوت باشد. این عوارض در افراد مختلف با شدت‌ها و زمان‌های مختلف ظاهر می‌شوند. برخی از عوارض اختصاصی پرتو درمانی به شرح زیر است:
| عوارض احتمالی | قسمت بدن |
| خستگی، ریزش مو، تغییرات پوستی، تهوع و استفراغ، سردرد، تار شدن دید، کاهش شنوایی، ضعف در حافظه یا تکلم، تشنج. | مغز |
| خستگی، ریزش منطقه‌ای مو، سوزش در دهان و یا ایجاد زخم دهانی، خشکی دهان، تغییر در احساس مزه‌ها، آسیب‌پذیری دندان‌ها، قفل شدن فک، گوش درد، تغییرات پوستی، تورم در لثه‌ها، گلو یا گردن، کاهش فعالیت تیروئید. | سر و گردن |
| خستگی، ریزش منطقه‌ای مو، تغییرات پوستی، ادم و تورم (لنف ادم)، حساس شدن. | پستان |
| خستگی، ریزش منطقه‌ای مو، تغییرات پوستی، تغییرات در گلو مانند سخت شدن بلع، سرفه، تب، تنگی نفس، قفل شدن شانه. | قفسه سینه |
| اسهال، خستگی، ریزش منطقه‌ای مو، تهوع و استفراغ، یبوست، گرفتگی عضلات شکم و دل درد، تغییرات پوستی، تغییر در ادرار و دفع. | شکم و معده |
| اسهال، یبوست، خستگی، ریزش منطقه‌ای مو، تغییرات پوستی، تهوع و استفراغ، تغییر در میل و توان جنسی، تغییر در باروری، تغییر در قاعدگی و یائسگی زودهنگام، تغییر در ادرار و دفع. | لگن و روده |
| خستگی، ریزش مو، تغییرات پوستی، درد مفاصل، تورم مفاصل، سفتی و انقباض مفاصل، کاهش یا تغییر در حرکت مفاصل، شکستگی استخوان‌ها. | استخوان‌ها و مفاصل |
| خشکی و خارش پوست، قرمزی و التهاب پوست، تغییرات رنگ پوست، تیرگی پوست (رادیودرمیتیس)، تحریک پوست (رادیودرمیتیس)، خراش و زخم پوست، تشکیل آفت‌های پوستی، تغییرات در ناخن‌ها. | پوست |
آیا عوارض پرتو درمانی قابل پیشگیری هستند؟
راهکارهایی برای پیشگیری از عوارض جانبی پرتو درمانی وجود دارد. در زیر چند راهکار مهم برای پیشگیری از عوارض پرتو درمانی آورده شده است:
- مشاوره با پزشک: قبل از شروع درمان، بهتر است با پزشک خود در مورد عوارض احتمالی صحبت کنید. این گفتگو به شما کمک می‌کند تا با احتمال و نوع عوارض آشنا شوید و برنامه‌ای برای پیشگیری و مدیریت آن‌ها تعیین کنید.
- تغذیه مناسب: رژیم غذایی سالم و متنوع می‌تواند بدن را در مقابل عوارض ناشی از پرتو درمانی مقاوم سازد. مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد مغذی مهم مانند میوه‌ها، سبزیجات، ماهی، مغزها، مواد غذایی حاوی فیبر و محصولات لبنی مفید است.
- مراقبت از پوست و مو: درمان پرتوی می‌تواند باعث خشکی پوست و مو شود. استفاده از مرطوب‌کننده‌ها، نگهداری و تمیزی پوست و مو، استفاده از محصولات ملایم و غیرتحریک‌کننده و اجتناب از عوامل محرک مانند آفتاب می‌تواند تاثیر مثبتی بر پوست و مو داشته باشد.
- فعالیت بدنی مناسب: حفظ فعالیت بدنی منظم و متعادل می‌تواند مقاومت بیشتری در برابر عوارض به بدن ببخشد. مشاوره با پزشک در مورد نوع و میزان فعالیت بدنی مناسب برای شما مفید است.
- مدیریت استرس: استرس می‌تواند تاثیر منفی بر سیستم ایمنی بدن داشته باشد و عوارض را تشدید کند. از روش‌های مدیریت استرس مثل مطالعه، مدیتیشن، یوگا یا تمرین تنفس عمیق استفاده کنید.
- پیگیری و نظارت پزشک: مراجعه منظم به پزشک و اطلاع‌رسانی از وضعیت عمومی خود به او، امکان تشخیص زودهنگام عوارض و اتخاذ تدابیر لازم را فراهم می‌کند.
مهم است که قبل از ایجاد هرگونه تغییر در شیوه زندگی یا مصرف مکمل‌ها، با پزشک خود در مورد عوارض و راهکارهای پیشگیری مشورت کنید.
مدت زمان وجود عوارض روش پرتو درمانی
مدت زمان عوارض پرتو درمانی متغیر است و به عوامل مختلفی از جمله نوع درمان، ناحیه درمانی و ویژگی‌های بیمار وابسته است. برخی عوارض مانند خستگی و تحریک پوست معمولاً در مدت کوتاه پس از پایان درمان کاهش می‌یابند. در حالی که عوارض دیگر مثل تغییرات در مزاج ممکن است برای مدت زمان بیشتری ادامه داشته باشند. به علاوه، مدت زمان و تاثیر عوارض به دوز پرتودرمانی و نوع سرطان بستگی دارد.
به طور کلی، عوارض پرتودرمانی معمولاً با گذشت چند هفته تا چند ماه از پایان درمان کاهش می‌یابند؛ اما ممکن است گاهی این عوارض برای مدت زمان بیشتری باقی بمانند یا زندگی روزمره شما را برای مدت زیادی تحت تاثیر قرار دهند. برای پیشگیری از عوارض بلندمدت، برنامه‌ریزی درمانی دقیق و منطقی ضروری است. بهتر است با پزشک خود درباره مدت زمان و ادامه عوارض مشورت کنید و نکاتی مانند تاثیر ورزش بر کاهش عوارض را جدی بگیرید.
پرتو درمانی برای اطرافیان بیمار عوارض دارد؟
به طور کلی، عوارض روش پرتو درمانی برای اطرافیان ناچیز یا بسیار کمتر از عوارضی است که بیمار تجربه می‌کند. با این حال، مراقبت‌های ایمنی و توصیه‌های مربوط به اطرافیان در حین پرتو درمانی بسیار مهم است. در ادامه به برخی از نکات مربوط به اقدامات ایمنی برای اطرافیان در هنگام درمان پرتو درمانی اشاره می‌شود:
- استفاده از تجهیزات حفاظتی: اگر اطرافیان در نزدیکی بیمار حضور دارند، باید از تجهیزات حفاظتی مناسب مانند لباس‌ها و شیلدهای پرتو استفاده کنند. این تجهیزات می‌توانند از تماس مستقیم با پرتوهای مضر جلوگیری کنند.
- رعایت فاصله: اطرافیان باید از فاصله‌گذاری مناسب با بیمار در هنگام درمان پرتو درمانی پیروی کنند. این فاصله می‌تواند به حداقل رساندن تماس مستقیم با پرتوها کمک کند.
- مشاوره با تیم درمانی: مراجعه به تیم درمانی و پزشک مراقبت‌کننده می‌تواند به اطرافیان کمک کند تا با عوارض پرتو درمانی آشنا شوند و اقدامات ایمنی لازم را درک و اجرا کنند.
در هر صورت، مهم است که اطرافیان با توجه به توصیه‌ها و دستورات تیم درمانی، اقدامات ایمنی لازم را انجام دهند.
