ترسیم معضلات اجتماعی در قابِ سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر

سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر از یکشنبه دهم بهمن ماه آغاز شد و فیلم های مختلف در ژانرها و رده های گوناگون به رقابل با یکدیگر پرداختند.

گردآوری – نبض ما

همزمان با فرا رسیدن ایام دهه فجر، طبق روال سنوات گذشته، جشنواره فیلم فجر نیز آغاز گردید که در آن فیلم های مختلف برای کسب سیمرغ بلورین به رقابت با یکدیگر می پردازند. فیلم ها در ژانرهای مختلفی همچون موضوعات اجتماعی، جنایی، درام، کمدی، انیمیشن و … بر روی پرده های سینما به نمایش درمی آیند. تمرکز قالب فیلم ها در این دوره بر موضوعات و معضلات اجتماعی استوار شده است. در این مقاله به بررسی چند موضوع شاخص که دستمایه ساخت آثار شرکت کننده در این مسابقه شده است می پردازیم.

۱- پشت دیوار سکوت، ایدز و مشکلات اجتماعی آن

اگر شما مبتلا به اچ آی وی تشخیص داده شوید و یا شخصی را بشناسید که مبتلا به اچ آی وی است درک خواهید کرد که در این شرایط شخص مبتلا شدیدا نیاز به حمایت و دلسوزی دارد. اما متاسفانه اغلب با دید منفی به افراد مبتلا به اچ آی وی نگریسته می شود ، آنها مورد تبعیض قرار گرفته و به عنوان لکه ننگی برای ابتلا به ایدز با آنها برخورد می شود. علاوه بر چالشی که آنها برای سلامتی با آن روبرو و درگیر هستند، گاهی اوقات از سوی اعضای خانواده و دوستان طرد شده و پس زده می شوند. ممکن است از خانه بیرون رانده شوند، شغلشان را از دست بدهند و یا حتی قربانی خشونت واقع شوند.

این فیلم به کارگردانی مسعود جعفری جوزانی، روایتگر زندگی دختر جوانی است که مشکلات اجتماعی ناشی از ابتلا به بیماری ایدز به سراغ وی آمده است. برخلاف جریان اغلب سینمای ما در سال های اخیر ظاهر در «پشت دیوار سکوت» با قهرمانی امیدوار و کنشگر مواجهیم که به جای انفعال و دست روی دست گذاشتن و پیچیده و عمیق کردن بحران، از پس حل مسئله اش بر می آید؛ ستاره دختر جوانی است که تلاش می کند زندگی خود و اطرافیانش را در تغییر دهد. می گویند فیلم با نگاهی «شاعرانه»، سراغ مشکلات مبتلایان به ایدز رفته و به بررسی سکوت آنها درباره بیماری و انزواطلبی شان در جامعه پرداخته است.

۲- رگ خواب، مشکلات یک زن میانسال

روان شناسان از سن ۴۲ تا ۴۹ سالگی را دوره میانسالی می نامند. یکی از دورانهای آسیب زا در زندگی زنان، همین دوره است. یکی از جلوه های زندگی زنان، دوره میانسالی است. بسیاری از بحرانها در این دوره بروز می کند، به خصوص بحرانهایی که در اثر هجوم پرسشهای متعدد که قبلاً هرگز فرصتی برای عرض اندام نیافته بود، به ذهن او خطور می کند. سؤالاتی مثل اینکه هدف از زندگی چیست؟ مرگ چیست؟ و … . زنان در دوره میانسالی نگاه نافذ و عمیق به زندگی خود می افکنند و به ارزیابی دقیق آن می پردازند. این نگاه عمیق و دقیق به زندگی، او را دچار تحولات خاص دوره میانسالی می کند. این دوره، دوره بازگشت به اصالت وجودی است. زن در دوره میانسالی، مفهوم واقعی زندگی را در سه اصل می بیند: عشق و محبت، آرامش خیال و خدمت به دیگران که حکایت از عقل و درایت زنان میانسال است.

این فیلم به کارگردانی حمید نعمت الله یکی از مهم ترین فیلم ها و امید اصلی جشنواره فجر محسوب می شود. بر خلاف آثار قبلی نعمت الله، ظاهرا این بار از فضای سرخوشانه و شیطنت آمیز «بی پولی» و «آرایش غلیظ» خبری نیست و با جهانی جدی و تلخ مواجهیم؛ مینا زن میان سالی است که با علاقه عاشقانه اش، خود را آرام آرام ویران می کند و به نقل از آن مصاحبه معروف و پرسر و صدای لیلا حاتمی در پشت صحنه این فیلم دچار «اضمحلال» می شود.

۳- زیر سقف دودی، معضل طلاق عاطفی در جامعه

گاهی زن و شوهر به خاطر هر مسئله کوچکی با هم جر و بحث می‌کردند و گاهی هم روزها و حتی ماهها با یکدیگر حرف نمی‌زدند. این زن و شوهر اختلافاتشان به جایی می‌رسد که دیگر هیچ توجهی به هم ندارند و اصلاً بود و نبود همسرشان برای آنها فرقی ندارد. طلاق عاطفی بیانگر رابطه زن و شوهری است که رو به زوال است. این نوع طلاق به مرور زمان، تنشی فزاینده میان زن و شوهر ایجاد می کند که معمولا به جدایی آن ها از یکدیگر منجر می شود.

وجود ویژگی های اخلاقی نامطلوب در زوجین، ازدواج دیر هنگام، خشونت یکی از زوجین، دخالت های بی مورد دیگران در زندگی مشترک، بیکاری یا از دست دادن موقعیت شغلی، به خطر افتادن وضعیت اقتصادی خانواده و در نهایت ضعف مهارت های ارتباطی کلامی و غیر کلامی در همسران را می توان از دلایل بروز طلاق عاطفی دانست.

این فیلم به کارگردانی پوران درخشنده فیلمی پیام دار، آموزنده، هشداردهنده و اخلاقی است که این بار، معضل طلاق عاطفی والدین و تبعاتش برای فرزندان را مدنظر قرار داده.

۴- فِراری، جوانان امروزی و مسیر رسیدن به آرزوها

متاسفانه نگاه غالب جوان های امروز نسبت به موفقیت، نگاهی مصرفی است. از نظر جوان امروز، این دیگران هستند که باید شرایط، محیط و فضای اجتماعی مناسبی را مهیّا کنند تا او به موفقیت برسد. لذا اگر خانواده ای استطاعت حمایت مالی جوانش را نداشته باشد، او به دیگر دوستان خود با چشم حسرت نگاه می کند و والدینش را به دلیل عدم این حمایت سرزنش می کند.

فیلم فراری به کارگردانی علیرضا داوودنژاد، روایتگر داستان گلنار، دختر نوجوانی در شمال کشور است که برای گرفتن عکس یادگاری با یک ماشین هشت میلیاردی به تهران می آید، با راننده آژانسی (تنابنده) همراه می شود و رفته رفته نگاهش به زندگی و دنیای دور و برش تغییر می کند.

داودنژاد همیشه به واکنش های بموقع به موج های روز اجتماعی علاقه مند بوده و این بار هم در فیلم «فراری» سعی کرده یکی از همین پدیده ها را یعنی علاقه نوجوانان و جوانان به خودنمایی در شبکه های اجتماعی، مورد توجه قرار دهد.

۵- نگار، خشونت چرا و به چه دلیل؟

هنگامی که فردی عصبانی می شود خیلی ها آن را به دلایل فردی و روانشناختی نسبت می دهند درصورتی که این پرخاشگری می تواند دلایل زیادی از جمله دلایل اجتماعی، اقتصادی ، فرهنگی و حتی سیاسی داشته باشد.

یکی از دلایل پایین بودن استانداردهای اجتماعی همچون کاهش استاندارد سلامت اجتماعی، آن است که خانواده، نقش آرامش بخشی خودش را نسبت به گذشته از دست داده است. خانواده قبلا مامن آرامش و تخلیه هیجان بوده ولی به دلیل افزایش نیازهای اقتصادی، ضریب نفوذ اینترنت و … خانواده نقش آرامش بخشی‌اش را از دست داده و نمی‌تواند نقش قبل را داشته باشد. به این ترتیب افراد در شرایط عصبی، عصبیت خود را از خانه به جامعه و از جامعه به خانه منتقل می‌کنند.

رامبد جوان کارگردان نگار، در مورد فیلم خود می گوید: « ذهن من همیشه پیرامون موضوعاتی چرخ می‌زند که از دغدغه‌هایم می‌آید. «نگار» نتیجه کنکاش ذهنی‌ام درباره خشونت است؛ اینکه چه می‌شود که انسان دست به خشونت می‌زند. یکی از دلایل بروز خشونت، ناتوانی در برقراری ارتباط میان افراد است. در واقع شخص با بروز خشونت سعی دارد دیگران را متوجه حضور خودش کند. «نگار» به این موضوع می‌پردازد.»