سریال های نوروزی چطور به خانه ها آمدند؟

سنت پخش سریال های نوروزی سال‌ها است به یک قرار ثابت میان مخاطب و تلویزیون تبدیل شده است. سنتی که اواخر دهه شصت با تولید یک سریال آغاز شد و در ادامه‌ی مسیر با رشدی چشمگیر ادامه پیدا کرد.

نبض ما– ماحصل این مسیر سی و چند ساله در نیمه‌ی اول دهه نود تولید و پخش نزدیک به بیست و پنج نوع از سریال های نوروزی از شبکه‌های مختلف سیما است. در این میدان بعضی از سریال های نوروزی ماندگارتر شدند و تعدادی خیلی زود از یاد رفتند.

دهه ۶۰/ گلچینی از سریال های نوروزی و مناسبتی

سنت پخش سریال های نوروزی از تلویزیون اولین بار در سال ۱۳۶۰ اتفاق افتاد. با این تفاوت که برخلاف سال های بعد نه سریالی مختص این ایام سفارش داده شد و نه اینکه تکراری بودن سریال مانعی بر جذب مخاطب بود.

«شاه دزد» اولین سریال انقلابی بود که در بهمن ۱۳۵۹ پخش شد و با اینکه موضوع مرتبط با ایام نوروز نداشت به عنوان سریال نوروزی در پخش برنامه‌های نوروزی قرار گرفت. نوروز ۶۲ بازپخش یک سریالی انقلابی دیگر تکرار شد؛ سریال «اشک تمساح» که برای روزهای دهه فجر سال ۶۰ تولید شده بود در باکس برنامه‌های نوروزی قرار گرفت.

اما اولین تلاش‌ها برای ساخت سریال های نوروزی در سال ۶۳ اتفاق افتاد؛ نمایش «مخمصه» که سال ۶۲ پخش شده بود با کمی تغییرات به یک مجموعه‌ی تلویزیونی طنز تبدیل شد و جز سریال های نوروزی سال ۶۳ روی آنتن رفت.

پخش تکراری برنامه‌های تولیدی تلویزیون به ویژه سریال‌ها ادامه داشت تا سال ۶۹ که پیشنهاد ساخت اولین سریال مناسبتی با خسرو ملکان مطرح شد و نتیجه تولید سریال «مهمان» بود؛ سریالی که در همزمانی رمضان و نوروز روی آنتن رفت. به این ترتیب دهه شصت دستاورد مهمی از نظر تولید سریال های نوروزی نداشت اما شروعی بود بر تلاش‌هایی که برای تولید سریال های نوروزی در این دهه اتفاق افتاد.

سریال های نوروزی موفق

سریال مهمان

اولین و تنها مجموعه تلویزیونی مناسبتی نوروز در این دهه به کارگردانی خسرو ملکان بود که بعد از پخش اول بارها از شبکه‌های سیما تکرار شد. پروین سلیمانی در این سریال نقش طاهره خانم چنگال به دست را ایفا می‌کرد که تا سال‌ها بعد در ذهن مخاطبان به یادگار ماند.

پُرکارها

اگر در دهه شصت ملاک را بازپخش سریال‌های دیگر ایام سال قرار دهیم احمد نجیب زاده با سریال‌های «شاه دزد» و «اشک تمساح» پرکارترین محسوب می‌شود.

 دهه ۷۰ / درخشش سریال های نوروزی طنز

در ادامه‌ی مسیر جُنگ‌های نوروزی که در دهه شصت پخش می‌شد بخش زیادی از سریال های نوروزی دهه هفتاد را مجموعه‌های کمدی آیتمی به خود اختصاص داد. برنامه‌هایی که با «نوروز ۷۲» شروع شد و «نوروز ۷۳»، «ساعت خوش»، «نوروز ۷۵» و… در ادامه آن شکل گرفت. این مجموعه‌ها قالبی جدید از کمدی سازی را در تلویزیون رواج داد. اواسط دهه هفتاد دوران اوج مجموعه‌های طنز بود. بازیگران زیادی به واسطه‌ی این آیتم‌های نمایشی در تلویزیون مشغول شدند که درسال‌های بعد خودشان فیلمسازی را تجربه کردند.

با نزدیک شدن به اواخر دهه هفتاد، سریال های نوروزی تجربه‌های تازه‌تری را آزمون و خطا کردند که سریال «هتل پیاده رو»، «تلفن مشترک»، «دلبر آهنی» و… از دل این تلاش‌ها بیرون آمد.

سریال های نوروزی موفق سال ۷۲

همکاری مشترک مهران مدیری و داریوش کاردان در اوایل دهه هفتاد تا حدودی موفق شد فرم برنامه‌های طنز را از حالت کلیشه‌ای که داشتند دور کند و محتوایی متفاوت تر به مخاطب ارائه دهد. «نوروز ۷۲» سرآغاز تغییر مسیر سریال های نوروزی طنز تلویزیون بود.

ساعت خوش

مجموعه‌ای از آیتم‌های طنز کوتاه بود که متفاوت از برنامه‌های طنز معمول در صداوسیما تولید شد. «ساعت خوش» نقطه عطفی در کارهای کمدی تلویزیون بود؛ نوع نگاه مهران مدیری به موضوعات مختلف که با طنز همراه بود این برنامه را به یکی از ماندگار ترین سریال‌های طنز تبدیل کرد. با تولید «ساعت خوش» بازیگران جدیدی در عرصه طنز معرفی شدند که خیلی‌هاشان در سال‌های بعد به ستاره‌های تلویزیون تبدیل شدند.

هتل پیاده رو

از اولین سریال های نوروزی داستانی بود که از قالب آیتم‌های کمدی خارج می‌شد. داستان درباره‌ی هتلی است که در جزیره کیش در مجاورت با رستورانی سنتی راه اندازی می‌شود و رقابت بین این دو، داستان را جلو می ‌برد. بهمن زرین پور نوروز ۷۸ «هتل پیاده رو» را با حضور بازیگرانی چون اکبر عبدی، علیرضا خمسه و مینا جعفرزاده کارگردانی کرد. بازی اکبر سالی بهد باراه سسااکبر عبدی و مینا جعفرزاده بخاطر لهجه آذری که داشتند محبوبیت بالایی را به دست آوردند.

پُرکارها

مهران مدیری و داریوش کاردان.

دهه ۸۰ / جدی شدن سریال های نوروزی و مناسبتی

تعداد سریال‌ها نسبت به دهه هفتاد تقریبا دوبرابر شد و سریال های نوروزی به عنوان یکی از وزن‌های اصلی  برنامه‌های نوروز مورد توجه قرار گرفت. مسیری که در سریال‌ های نوروز از اواخر دهه هفتاد شروع شده بود ادامه پیدا کرد؛ با این تفاوت که همزمانی نوروز با محرم و صفر تداخل دو مناسبت ملی مذهبی مهم را به دنبال داشت که نیاز به ایده‌های متفاوت را می‌طلبید. زمانی که نوروز ۸۰ با محرم همزمان شد، اولین سریال مناسبتی «شب دهم» به کارگردانی حسن فتحی برای محرم تولید شد.

«شب دهم» با وجوداینکه قدم اول در ساخت سریال‌های محرم بود، به علاوه اینکه با نوروز همزمان شده بود؛ اما با استقبال خوبی همراه شد. با وجود اینکه تا قبل از «شب دهم» خبری از ساخت فیلم و سریال‌های مناسبتی نبود اما موفقیت حسن فتحی ادامه‌ی روند ساخت و پخش سریال‌های مناسبتی را درپی داشت.

با طی شدن همزمانی محرم و صفر و نوروز سریال های نوروزی دوباره به سمت موضوعات طنز رفت؛ چهره‌هایی که در دهه هفتاد در مجموعه‌های آیتمی کمدی حضور داشتند در مقام کارگردان موفق به تولید سریال های نوروزی شدند. رضا عطاران با «ترش و شیرین» و مهران مدیری با «مرد هزار چهره» و «مرد دو هزار چهره» از بازیگران مجموعه‌های ماندگار دهه‌ی هفتاد بودند که در دهه‌ی هشتاد موفق به ساخت سریال شدند.

سال ۸۳ با ساخت سریال «بانویی دیگر» به کارگردانی سیروس مقدم آغازی بود بر شروع ساخت سریال های نوروزی توسط مقدم، او تا پایان دهه هشتاد سه سریال نوروزی دیگر ساخت.

در مجموع دهه هشتاد تجربه‌های متفاوتی در سریال‌سازی مناسبتی چه ملی و چه مذهبی اتفاق افتاد که یک دوران طلایی را در سریال‌سازی مناسبتی بجا گذاشت.

سریال های نوروزی موفق

شب دهم

شب دهم همزمان با موفقیتی که در سریال‌های مناسبتی محرم کسب کرد از سریال های نوروزی پر بیننده شد. به گفته‌ی حسن فتحی پخش سریال «شب دهم» در ایام محرم پیشنهاد آقای جعفری‌جلوه (مدیر وقت شبکه اول) بوده که معتقد بوده این سریال در ایامی که عید نوروز و محرم با هم تقارن دارند، مخاطب بسیاری را جذب خود می‌کند و همین اتفاق هم افتاد.

خوش رکاب

ماجرای خوش رکاب یک ماجرای واقعی بود. علی شاه حاتمی در زمان تولید سریال، درباره شخصیت آتقی گفته بود: «در محله ما مردی زندگی می‌کرد به نام محمد علی بختیاری که به خاطر عشق زیاد او به کامیونش به او عشقی می‌گفتند.

شخصیت تقی در خوش رکاب هم اقتباسی از شخصیت او بود. پدر من راننده کامیون بود و مدت زیادی در منطقه بود و خاطرات جدید و دست اولی را برای من تعریف می‌کرد و داستان اصلی سریال تلفیقی از این دو ماجرا بود که من به آن شاخ و برگ دادم.»

ترش و شیرین

اولین تجربه‌ی سریال های نوروزی رضا عطاران به عنوان کارگردان بود که در سال ۸۵ رضایت بالای نود درصدی را از طرف مخاطبان کسب کرد.

مرد هزار چهره، مرد دوهزار چهره

بعد از مدتی وقفه در کارهای مهران مدیری این دو مجموعه که در دوسال پیاپی پخش شد با ایده‌ا‌ی جذاب از پیمان قاسمخانی نوشته شد و به جمع سریال های نوروزی ماندگار و طنز اضافه شد. قاسمخانی ایده‌اش را از کتابی به نام «پخمه» نوشته «عزیز نسیم» آورده بود؛ داستانی درباره‌ی آدمی که ناخواسته در موقعیت‌های مختلفی قرار می‌گیرد که مدام او را با آدم‌های دیگر اشتباه می‌گیرند.

پُرکارها:

سیروس مقدم و علی شاه حاتمی هرکدام با کارگردانی سه سریال و مهران مدیری با دوسریال از پرکارهای دهه هشتاد هستند.

دهه ۹۰ / تجربه‌های متفاوت

دهه نود، در ادامه‌ی مسیر سه دهه گذشته تعداد سریال‌ها رشد کمی پیدا کرد؛ اما از نظر کیفیت مجموع تولیدات تا به الان که در پایان نیمه اول این دهه قرار داریم به اندازه‌ی دهه هشتاد موفق نیست. مایه‌ی اصلی بیشتر سریال‌ها سمت طنز رفت و در کنار چهره‌های قدیمی چهره‌های جدید هم وارد میدان سریال‌سازی مناسبتی شدند.

تولید سریال مناسبتی چند قسمتی برای اولین بار در دهه‌ی نود با سریال «پایتخت» اتفاق افتاد که در هر سه نوبت در جذب مخاطب موفق بود. همچنین فیلمسازانی مانند مهدی فخیم زاده، یدالله صمدی، محمدحسین لطیفی و داریوش فرهنگ که در سینما تلویزیون تجربه‌های متفاوتی داشتند تولید سریال های نوروزی را برای اولین بار تجربه کردند.

سریال های نوروزی موفق

پایتخت۱، ۲ و ۳

به کارگردانی سیروس مقدم و نویسندگی محسن تنابنده در نوروز ۱۳۹۰ ،۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ از شبکه یک سیما پخش شد و در هر سه سال جز پرمخاطب ترین سریال های نوروزی شد. هر سه مجموعه با حضور شخصیت‌های اصلی داستان که بازیگران ثابتی داشت تولید شد. تعداد ساخت سریال های نوروزی که مقدم از دهه هشتاد آغاز کرده بود به ۷ رسید و به این ترتیب مقدم تا به اینجا پرکارترین سریال‌ساز نوروزی تلویزوین است.

آسمان من

 داستان اصلی درباره‌ی امنیت پرواز بود و به عنوان اولین سریال نوروزی شبکه افق در نوروز ۹۴ پخش شد. محمدرضا آهنج کارگردانی «آسمان من» را برعهده داشت. این سریال با اینکه از یک شبکه تازه تأسیس پخش می‌شد اما بیننده قابل توجهی داشت.

پُرکارها

سیروس مقدم با چهار سریال و سعید آقاخانی با سه سریال پرکارترین کارگردان‌های نیمه اول دهه نود هستند.

منبع: ماهنامه سروش