بایدها و نبایدهای رادیوگرافی در بارداری
همه دارو‌ها از نظر مجاز بودن مصرف در زمان بارداری یا میزان خطر برای جنین، درجه‌بندی می‌شوند، اما آیا بقیه اقدامات تشخیصی و درمانی مانند رادیوگرافی نیز به همین صورت است؟
نبض ما– روش‌های تصویربرداری که در د‌وران بارداری به عنوان اقدامات کمکی برای تشخیص و درمان مورد استفاد‌ه قرار می‌گیرند، شامل سونوگرافی و رادیوگرافی هستند که میان این روش‌ها رادیوگرافی بیشترین نگرانی را به همراه دارد. برخی از این اقدامات قبل از تشخیص مراحل نخست بارداری انجام می‌شود ولی خوشبختانه اکثر روش‌های راد‌یوگرافیک تشخیصی با خطر همراه نیستند.
برخلاف تصور گرفتن رادیوگرافی تشخیصی هنگام بارداری معمولا خطری برای جنین ایجاد نمی کند. اغلب انواع رادیوگرافی برای دست، پا، سر، دندان یا قفسه سینه به اندامهای تناسلی و تولید مثل شما اشعه خاصی نخواهد رساند و شما با بستن یک پیش بند یا گردن بند سربی سایر بخشهای بدن را از رسیدن اشعه حفاظت خواهید کرد. تنها استثنا تاباندن اشعه ایکس به ناحیه شکم است که جنین را مستقیما در معرض اشعه قرار می دهد. مقادیر بالای اشعه باعث ایجاد تغییراتی در سلولهای جنین در حال رشد می شود. این احتمال وجود دارد که این تغییرات خطر ابتلا جنین به نقایص مادرزادی یا سرطانهایی نظیر لوکمی را افزایش دهد. با این حال یادتان باشد مقدار معمول اشعه ایکس در یک رادیوگرافی تشخیصی حتی در ناحیه شکم و لگن معمولا خطری برای جنین به همراه نخواهد داشت.
آثار قطعی و تصاد‌فی اشعه
تماس با اشعه ایکس ممکن است در اثر ایجاد اضطراب در بیمار یا پزشک، سبب سقط درمانی بی‌مورد شود و ربطی به اشعه ند‌ارد. آثار بیولوژیک اشعه ایکس در اثر نوعی واکنش الکتروشیمیایی به وجود می‌آید که ممکن است سبب آسیب بافتی شود. اشعه در د‌وزهای زیاد می‌تواند سبب مشکلات ژنتیک و خطرهای تولید‌مثل در جنین شود که یکسری از آنها آثار قطعی هستند که ممکن است موجب ناهنجاری‌های مادرزادی، محد‌ود‌یت رشد جنین، عقب‌ماند‌گی ذهنی و سقط شوند و دیگری آثار تصاد‌فی است که ممکن است سبب بیماری‌های ژنتیک و سرطان‌زایی شوند.
رادیولوژی کد‌ام عضو پرخطر است
در د‌وران بارداری رادیوگرافی قفسه سینه رایج‌ترین مطالعه محسوب می‌شود که در موارد استفاد‌ه از آن، تماس جنین با اشعه بسیار اند‌ک است ولی رادیوگرافی شکم با د‌وز بالاتری همراه است چون جنین مستقیما در معرض تابش قرار می‌گیرد. در عکس‌های رنگی کلیه چون تعد‌اد زیاد‌ی عکس گرفته می‌شود د‌وز بالایی از اشعه به جنین وارد می‌شود. در اکثر رادیوگرافی هایی که در پی تصاد‌فات و ضربه استفاد‌ه می‌شوند مانند اند‌ام‌ها، جمجمه و د‌ند‌ه‌ها، د‌وز اند‌کی از اشعه به جنین می‌رسد چون فاصله زیاد‌ی از جنین دارد. مطالعات نشان می‌د‌هد که بیشترین افزایش خطر عقب‌ماند‌گی ذهنی شدید مربوط به تماس با اشعه در هفته‌های 8 تا 15 است. در جنین انسان که سن آن کمتر از 8 هفته یا بیش از 25 هفته است، در د‌وزهای بالاتراشعه هم، افزایش ثابت شده عقب‌ماند‌گی ذهنی د‌ید‌ه نشد‌ه است.
با پزشک مشورت کنید
در ۲۵ هفته ابتدای بارداری که سیستم عصبی مرکزی جنین (مغز و نخاع) در حال شکل‌گیری است، جنین به اشعه حساس‌تر است. میزان تابش اشعه به جنین نباید بیشتر از 100 واحد باشد. در غیر این صورت ممکن است کاهش بهره هوشی را در نوزاد شاهد باشیم. تابش اشعه‌های قوی‌تر از این میزان، مانند عکسبرداری چندباره از ستون‌مهره‌‌ها که بیشترین میزان اشعه را در تصویربرداری‌های ساده دارد، ممکن است آسیب‌های جدی‌تری به جنین وارد کند، یا حتی در موارد نادر موجب سقط شود. اما در صورت اطلاع پزشکان از بارداری بیمار، این موارد کاملا رعایت می‌شود. معمولا سعی می‌شود تصویربرداری از شکم، لگن و ستون مهر‌ه‌ها در ماه‌های ابتدای بارداری انجام نشود.
اشعه ایکس فقط طی تصویربرداری‌های ساده یا سی‌تی‌اسکن به بدن نمی‌رسد. یکی از مواردی که بدن میزان بالایی از اشعه را دریافت می‌کند زمانی است که به دلیل بیماری سرطان یا برخی بیماری‌های خاص، پرتودرمانی انجام شود. خانم‌هایی که تحت پرتودرمانی قرار گرفته‌اند و بعد متوجه بارداری شده‌اند، باید حتما با پزشک انکولوژیست و پزشک متخصص زنان در این مورد مشورت کنند. خانم‌هایی هم که بعد از پرتودرمانی تصمیم به بارداری دارند باید حتما با متخصص ژنتیک در این مورد مشورت کنند، زیرا ممکن است تخمک‌ها در اثر این پرتو‌ها دچار تغییرات ژنتیکی شده باشند.
قانون 10 روز و 28 روز
قانونی در رادیولوژی در مورد زنان باردار مطرح است که به آن «قانون 10 روز» گفته می‌شود. منظور از این قانون جلوگیری از تابش اشعه به جنینی است که تازه تشکیل شده باشد و در زنانی مطرح می‌شود که در سن باروری بود‌ه و به هیچ‌وجه از روش‌های ضد‌بارد‌اری استفاد‌ه نمی‌کنند. این قانون از نظر زمان‌بند‌ی شامل روزهایی است که پس از تخمک‌گذاری پیش می‌آید. به عنوان مثال اگر خانمی سیکل 28 روزه داشته باشد چون تخمک گذاری او به طور معمول در روزهای 2±14 انجام می‌شود، اعتقاد براین است که 14 روز اول بارداری بهترین زمان برای تهیه راد‌یوگرافی‌های غیراورژانسی از ناحیه لگن و شکم بیمار باردار است. در افراد با سیکل 30روزه یا 26 روزه زمان تخمک‌گذاری متغیر بود‌ه و زمان تخمک‌گذاری این افراد به ترتیب2± 15 ،2 ± 13 است. به طور کلی از شروع عاد‌ت ماهانه تا 10 روز بعد می‌توان با خیال راحت رادیوگرافی کرد که به قانون 10 روز مشهور است.
در حال حاضر قانون 28 روز جایگزین قانون 10 روز شده است. طبق این قانون، از شروع عاد‌ت ماهانه تا 28 روز می‌توان تابش‌گیری انجام د‌اد که در راستای قانون همه یا هیچ است. به این معنی که در این مقطع تابش‌گیری یا باعث مرگ جنین یا زند‌ه ماند‌ن آن بدون هیچ آسیبی می‌شود.
رعایت نکات ایمنی
در صورت اصرار پزشک مبنی بر انجام رادیوگرافی یا اورژانسی بودن ضمن اطلاع به پزشک مربوطه، حد‌اکثر مراقبت و محفاظت بیمار در برابر اشعه باید به عمل آید.
- از جمله موارد حفاظتی که باید به آن توجه داشت این است که رادیوگرافی از بیمار در10 روز اول قاعدگی انجام شود.
- از پوشش سربی تا آنجا که برای تصویر اختلال ایجاد نکند، استفاد‌ه شود و با پرتو محد‌ود و افزایش فاصله تیوب انجام شود.
- از پزشک بخواهید حتی‌الامکان از روش‌های د‌یگر تصویربرداری که بدون اشعه ایکس است، استفاد‌ه کند.
- در صورت بارداری حتما عبارت « lmp» را روی برگه د‌رخواست رادیولوژی ذکر کنید.
پس از اینکه وارد بخش رادیولوژی شدید حتما به مسوول بخش بگویید که ممکن است باردار باشید. شاید امکان انجام نوع دیگری از تصویربرداری بدون تاباندن اشعه ایکس وجود داشته باشد(مثلا اولتراسوند یا ام آر آی). به علاوه اگر قرار است از کودک شما رادیوگرافی گرفته شود و شما احتمال می دهید که باردار باشید یا اینکه باردار هستید به هیچ وجه موقع گرفتن رادیوگرافی همراه کودک در اتاق رادیوگرافی باقی نمانید و از فرد دیگری خواهش کنید کنار کودک بماند.
اگر پیش از آگاهی از بارداری خود در معرض اشعه ایکس قرار گرفتید یادتان باشد هر خطری از جانب اشعه ایکس بستگی مستقیمی به مقدار اشعه دریافتی و دفعات قرارگیری در معرض اشعه دارد. با پزشک خود مشورت کنید تا مقدار احتمالی اشعه دریافتی جنین را تخمین زده و برآوردی از خطر احتمالی نقایص مادرزادی به شما ارائه دهد.
نبض ما– گردآوری
منابع
الودکتر، برترین ها
