این ازدواج ممنوع است!

هنوز هم می‌توان مردان و زنان سپیدموی زیادی را دید که وقتی بحث ازدواج جوانی پیش می‌آید می‌گویند: «چه کسی بهتر از پسرخاله، پسرعمو، دخترعمو یا دخترخاله و…؟ ازدواج فامیلی

نبض ما-آنها هنوز هم معتقدند اگر وصلت با غریبه سر بگیرد، چطور باید کینه‌ای که عمو، عمه یا خاله به دنبال این ازدواج به دل گرفته‌اند، برطرف کرد؟

تا همین چند دهه اخیر عروس و دامادها با واژه ای به نام آزمایش قبل از ازدواج آشنا نبودند اما امروزه انجام آزمایش قبل از ازدواج جزو ضروریات است. ازدواج فامیلی

این آزمایش ساده و ارزان بسیاری از مشکلات زن و شوهرها را قبل از اینکه وارد زندگی زناشویی شوند مشخص می کند. مهم تر اینکه جلوی تولد نوزاد با ناهنجاری های جنینی را می گیرد. نیما مسیحا خواننده‌ی ایرانی پاپ، قربانی یکی از همین ازدواج ها است.

ماجرا از این قرار است که نیما مسیحا، خواننده خوش‌صدایی که از سال 69 فعالیت هنری خود را آغاز کرده و در سال 78 با خواندن تیتراژ فیلم «دست‌های آلوده» به‌صورت حرفه‌ای وارد عرصه موسیقی پاپ شده، پرده از راز بیماری مادرزادی‌اش برداشته است: «اولین بار است که این مطلب را بیان می‌کنم. دوست ندارم مردم به‌ دلیل این موضوع به من ترحم کنند. سال‌های زیادی است که درگیر یک مشکل چشمی هستم. این بیماری باعث کم‌بینایی من شده است. به همین دلیل نمی‌توانم رانندگی کنم و به راحتی از خیابان بگذرم.

همچنین باید در کنسرت‌هایم تمام ترانه‌ها و سمفونی‌ها را حفظ باشم زیرا قادر به روخوانی نیستم. گاهی حتی دوستانم از من دلخور می‌شوند و می‌گویند نیما خودخواه است؛ ما را می‌بیند و سلام نمی‌کند، در حالی که نمی‌دانند من با چشم‌هایم قادر به تشخیص چهره آنها از فاصله دور نیستم…» او در ادامه گفته است که بیماری‌اش یک مشکل مادرزادی به نام «فوندوس فلاوی ماکولاتوس» است که به‌دلیل ازدواج فامیلی پدر و مادرش ایجاد شده.

مزایا و معایب ازدواج فامیلی

دکتر منصور صالحی، دانشیار ژنتیک انسانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درپاسخ به این سوال که چرا احتمال بروز بیماری‌های ژنتیکی در ازدواج فامیلی بیشتر است؟ می گوید: به ارث رسیدن بیماری‌های ژنتیکی الگو‌های متفاوتی دارد؛ یکی از الگو‌های وراثت که بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی بر اساس آن به ارث می‌رسند، الگوی نهفته یا مغلوب است.

در این الگو، معمولا فرد با داشتن یک کپی (آلل) سالم از ژن، به بیماری مبتلا نمی‌شود و برای بروز بیماری باید هر دو کپی ژن معیوب در او وجود داشته باشد.

خوشبختانه با توجه به اینکه بیماری‌های ژنتیکی معمولا نادر هستند، احتمال اینکه پدر و مادر فردی، هر دو یک کپی معیوب از ژنی را داشته باشند و آن کپی معیوب را به فرزند خود منتقل کنند، زیاد نیست. هر فرد از بیشتر ژن‌های خود 2 کپی دارد که یکی را از پدر و دیگری را از مادر دریافت می‌کند. معمولا یکی از این دو کپی را مادر یا پدر به فرزند خود می‌دهند.

اینکه کدام‌یک از این دو کپی به فرزند داده ‌شود، کاملا اتفاقی است، اما از آنجا که متاسفانه در ازدواج فامیلی زن و مرد، هر دو ژن‌های مشترکی را از یک جد مشترک به ارث برده‌اند، احتمال اینکه ژن معیوب در هر دوی آنها وجود داشته باشد، به شدت افزایش می‌یابد بنابراین این خطر وجود دارد که هر دو والد، ژن معیوب را به فرزند خود انتقال بدهند، خطری که در ازدواج‌های غیرفامیلی بسیار کمتر است.

کم‌بینایی مادرزادی و ازدواج فامیلی

اختلال دید در نوزادان می‌تواند به‌صورت نابینایی کامل یا کم‌بینایی ظاهر شود. علائم کم‌بینایی مادرزادی معمولا از زمان تولد یا 1 تا 2 سال بعد از آن بروز پیدا می‌کند. این اختلال علل مختلفی دارد اما در اغلب موارد به‌دلیل بیماری‌های ارثی و ازدواج فامیلی ایجاد می‌شود. از شایع‌ترین علل کم‌بینایی مادرزادی می‌توان به بیماری‌های شبکیه، بیماری‌های مربوط به عصب بینایی،آب‌سیاه، آب‌مروارید، کدورت قرنیه، ‌شب‌کوری، آلبینیسم اشاره کرد.

فنیل کتونوریا و ازدواج فامیلی

فنیل کتونوریا (PKU) یک اختلال ژنتیکی اتوزومال مغلوب یعنی وابسته به کروموزم های غیرجنسی است، بنابراین این بیماری در صورتی بروز می کند که فرد دو ژن معیوب بیماری را هم از پدر و هم از مادر خود دریافت کند. بروز فنیل کتونوری در کودکان والدینی که هر دو حامل این ژن باشند (معمولا در ازدواج فامیلی این احتمال بالاتر است) 25 درصد است.

کودکان مبتلا به این بیماری در بدو تولد ظاهرا شبیه به کودکان سالم هستند و هیچ علائمی را نشان نمی دهند، اما اثرات این بیماری خیلی زود با صدماتی جبران ناپذیر آشکار می شود، که متاسفانه در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع برای این کودکان دیگر نمی توان هیچ کاری انجام داد.

معمولا چه نوع بیماری‌های ژنتیکی‌ای به دنبال ازدواج فامیلی به وجود می‌آید؟

در ایران ازدواج فامیلی باعث رواج بیماری ژنتیکی زیادی شده است، مثلا رواج ازدواج فامیلی را از علل مهم ابتلای کودکان به بیماری تحلیل عضلانی «دیستروفی عضلانی» می‌دانند. همچنین در ایران آمار نوزادان مبتلا به بیماری «فنیل کتونوری»،‌ از سطح جهانی بیشتر است و علت این فراوانی، ازدواج‌های فامیلی بیشتر است. همچنین به علت بالا بودن میزان ازدواج فامیلی، میزان ابتلا به بیماری‌های نقص ایمنی اولیه در سال‌های اخیر افزایش یافته است. با توجه‌ به ‌اینکه‌ مهم‌ترین ‌عامل ‌معلولیت ‌و بیماری‌ ژنتیکی ‌در کشور، ازدواج فامیلی هستند، ‌اگر این ‌روند افزایشی ازدواج فامیلی ادامه‌ یابد، در آینده معلولیت‌های شدید یا خفیف ‌ذهنی ‌و جسمی به ‌یکی از معضلات کشور تبدیل خواهد شد.

ازدواج فامیلی و بیماریهای مادرزادی

بسیاری از بیماری‌های مادرزادی در ازدواج‌های فامیلی ایجاد می‌شوند. درواقع، ژن‌های نهفته بیماری در بدن پدر و مادر می‌توانند با ازدواج‌های فامیلی، خود را به‌صورت ژن بارز در فرزند نشان دهند. متاسفانه در مشاوره ژنتیک پیش از ازدواج امکان بررسی تمام ژن‌های بدن وجود ندارد. در آزمایش‌های ژنتیک معمولا فقط بیماری‌هایی مورد بررسی قرار می‌گیرند که زن و مرد از وجود آن در خانواده خود آگاهی دارند. این در حالی است که اغلب افراد فقط از بیماری‌های خانوادگی تا نسل پدربزرگ و مادربزرگ خود باخبر هستند و از وضعیت سلامت نسل‌های قبل از آن اطلاعی ندارند. به همین دلیل با آزمایش ژنتیک هم نمی‌توان از بروز تمام بیماری‌های مادرزادی پیشگیری کرد. بهترین راه پیشگیری از این بیماری‌ها، خودداری از ازدواج‌های فامیلی است.

نبض ما– گردآوری

منابع: هفته سلامت،سلامت ایران،ماهنامه مطب