درمان هیدروسفالی در کودکان

هیدروسفالی از واژه های «هیدر» به معنای آب و «سفالی» به معنای سر تشکیل شده است و به افزایش غیرطبیعی «مایع مغزی – نخاعی» در بطن های مغز گفته می شود.

گردآوری – نبض ما

در اطراف مغز و نخاع، مایع مغزی نخاعی وجود دارد. این مایع توسط سلول های بطن های مغزی ترشح شده و با گردش در بین فضاهای بطن های مغزی توسط سلول های پرده مننژ اطراف مغز جذب می شود. همواره بین میزان ترشح و جذب این مایع تعادل وجود دارد.

وقتی میزان ترشح این مایع بیشتر شود و یا در جذب این مایع اختلال ایجاد شود، حجم مایع مغزی نخاعی افزایش پیدا می کند. در نتیجه استخوان های جمجمه برای سازگاری به اطراف کشیده می شوند و سر از حد طبیعی بزرگ تر می شود. در این شرایط بافت مغزی نیز نازک تر می شود و فشار زیاد، به آن آسیب می رساند. به این عارضه، هیدروسفالی گفته می شود.

این بیماری ممکن است  باعث  شود که سر نوزادان و کودکان کوچک، به دلیل جمع شدن  بیش از حد  مایع در آن متورم گردد. این مساله در کودکان سنین بالاتر  که استخوان های جمجمه شان رشد خود را کرده است و  متصل شده اند، بصورت سر درد های شدید  ناشی از افزایش فشار در سر خود را نشان می دهد.

علت ابتلا به هیدروسفالی

به طور کلی هیدروسفالی به دو علت ایجاد می شود:

•  یکی به علت افزایش ترشح مایع مغزی – نخاعی که شیوع کمتری دارد.
•  دوم، انسدادی در مسیر طبیعی حرکت مایع مغزی – نخاعی ایجاد می گردد یا محل جذب این مایع، دچار مشکل می شود.

این بیماری در کودکان به صورت مادرزادی یا اکتسابی بروز می کند. عامل اصلی ایجاد کننده در نوع اکتسابی شامل ضربات وارده به سر و سیستم عصبی، خونریزی مغزی، تومور و عفونت هایی نظیر مننژیت است که بعد از تولد عارض می شود.

همچنین هیدروسفالی مادرزادی به علل ژنتیک و یا به علت وجود عفونت مغزی و یا خونریزی مغزی جنین در دوران بارداری ممکن است به وجود آید.

علائم

علایم هیدروسفالی باتوجه به سن کودک تفاوت دارد. نوزادان و شیرخواران  کمتر از ۱ سال تورم قابل توجهی در ناحیه  سر دارند. زیرا استخوان  جمجمه آن ها هنوز نازک است و صفحات استخوانی نازک نیز هنوز به یکدیگر  متصل نگردیده اند  بلکه با بافت نرمی به هم وصل شده اند و نقاط نرم نام دارند.

این نقاطی که هنوز کاملا سفت نشده اند، براثر فشار مایعات اضافی در مغز کش می آیند و بزرگ می شوند؛ به همین علت، سر نوزادان مبتلا به هیدروسفالی به طور غیر طبیعی رشد می کند  که به طور معمول بزرگ تر از سر سایر کودکان  هم سن و سال خود می باشد. علایم دیگر هیدروسفالی در نوزادان عبارتند از:

• برآمده شدن در قسمت های نرم سر نوزاد
• شکاف هایی که می توان با دست زدن مابین استخوان های جمجمه احساس نمود
• رشد سریع اندازه دور سر نوزاد
• رگ های سر که متورم است و با چشم غیر مسلح نیز قابل تشخیص می باشند
• افتادگی حدقه چشم ها به طرف پایین

با توجه  به شدت بیماری، نوزادان امکان دارد دچار خواب آلودگی، تحریک پذیری، استفراغ و تشنج نیز گردند. در موارد شدید، یک کودک ممکن است نارسایی رشد را نیز تجربه کند، بدین معنی که ممکن است رشدش متوقف شده یا به مراحل ابتدایی رشدش بازگرد داشته باشد.

در کودکان بزرگ تر و بزرگسالان چون جمجمه قابلیت تغییر ندارد، سردرد، تهوع و استفراغ ، تورم اعصاب ته چشم، دوبینی یا تاری دید، اختلال تعادل، اختلال در راه رفتن، بی اختیاری ادرار، خستگی شدید، تحریک پذیری و یا حتی اختلالات مزمن تری مثل تغییر شخصیت یا از دست رفتن حافظه و همچنین دمانس (زوال عقلی) ممکن است به وجود آید.

درمان

در موارد خفیف بیماری، ترکیبات دارویی که موجب کاهش مایع مغزی – نخاعی می شوند، تجویز می گردد.

در موارد پیشرفته، روش های دارویی کمک چندانی نمی کند و درمان اصلی جراحی است که در آن عامل ایجاد کننده بیماری حذف می شود؛ مثلا اگر توموری موجب انسداد و ایجاد هیدروسفالی شده باشد، آن را حذف می کنند. گاهی نیز نمی توان عامل ایجادکننده را حذف کرد، به همین علت با ایجاد سوراخی در کف بطن سوم مغزی، بیماری را از بین می برند.

کاربردی ترین روش درمان، قرار دادن «شنت» (لوله ای ظریف) در جمجمه است که مایع اضافی را از مغز به حفره دیگری در بدن منتقل می کند. در جراحی کودکان این کار با ایجاد ارتباط میان مایع مغزی نخاعی و مایع اطراف شکم و یا مایع اطراف قلب حجم اضافه این مایع تخلیه خواهد شد.

بدین ترتیب سر به تدریج به حالت طبیعی بر می گردد. ولی این روش نیازمند پیگیری های مداوم بیمار می باشد زیرا این ارتباط ایجاد شده می تواند توسط عوامل میکروبی دچار عفونت و عوارض شود.

چنانچه فردی که از روش «شنت گذاری» استفاده کرده است، دچار حادثه ای مانند تصادف شود، «شنت» از کار می افتد. بر این اساس با بروز علائمی مانند تحریک پذیری و استفراغ های مکرر، اختلال در هوشیاری و بینایی، باید بیمار را به سرعت به مرکز درمانی منتقل کرد، زیرا عدم اصلاح «شنت» خطرات جبران ناپذیری را برای بیمار دارد.

علاوه بر استفاده از این روش های درمانی، باید علت اصلی به وجود آورنده بیماری هم برطرف شود؛ مثلا تومور مغزی که در صورت امکان باید برداشته شود.

بسیاری از کودکانی که بیماری آنها به موقع تشخیص داده شده و درمان شده اند، با اقدامات بازپروری، فیزیوتراپی، گفتار درمانی و کار درمانی (با توجه به نوع عوارض) توانسته اند زندگی عادی و طبیعی داشته باشند.

به طور کلی با درمان به موقع، بیماران مبتلا به هیدروسفالی قادر به زندگی عادی و طبیعی خواهند بود