حرکت کودک روی خط خلاقیت
خلاقیت، موجب سر زندگی و شادمانی می شود. روحیه خلاقانه را وارد زندگی خود و فرزندان تان بکنید تا طعم شیرین شادمانی را بچشید. محیط پیرامون ما در بارور سازی و بروز و پرورش خلاقیت ما نقش کلیدی دارد.
به گزارش نبض ما به نقل از تبیان، راههای زیادی برای پرورش خلاقیت که ریشه اصلی آن از کودکی شکل می گیرد، وجود دارد. در مطلب قبل به شرایط و فضای حاکم بر خانه پرداختیم، در این مطلب به شرایط حاکم بر مدرسه و محیط تحصیل می پردازیم:
شرایط حاکم بر مدرسه
صاحب‌نظران متعددی نقش معلم، شیوه‌های تدریس، برنامه درسی و فضای حاکم و ساختاری کلاس و مدرسه را بر روی تفکر خلاق مورد تأکید قرار داده‌اند که در این قسمت سعی می کنیم تا به آن بپردازیم.
1- ساختار کلاس درس و مدرسه
گاه دیده می‌شود که کلاس و مدرسه دارای ساختاری بسته و قوانین خشک و بی‌روح است. کلاس‌ها یا مدارس دارای ساختار باز یعنی ساختارهایی که محدودیت‌های فراوانی بر دانش‌آموزان تحمیل نمی‌گردد و انعطاف مناسبی وجود دارد باعث پرورش خلاقیت می‌گردند. گاه مدیران با معلمان چنان معتقد به رعایت اصول و قوانین می‌باشند که دانش‌آموزان تصور می‌کنند که بایست در چهارچوب قوانین خشک عمل کنند و حتی بیاندیشند.
2- معلم
معلم در کلاس درس می‌تواند به‌عنوان الگوی خلاقیت بر روی دانش‌آموزان تأثیر بگذارد. معلَم می‌تواند ضمن آن‌که به تشویق رفتارهای خلاق دانش‌آموزان در کلاس درس می‌پردازد با ارائه الگوهای خلاق تدریس به پرورش خلاقیت بپردازد. در این مورد، ارتباط عاطفی معلم و شاگرد و تأثیر آن بر پرورش خلاقیت بسیار مهم است.
روابط صمیمانه و توأم با علاقه و احترام نقش مهمی در بروز تفکر خلاق داشته است. در کلاس‌های خلاق معلم فضایی را آماده می‌کند که امنیت روانی دانش‌آموزان تأمین شود. در این فضا دانش‌آموزان هیچ‌گاه تصور نمی‌کنند که ممکن است ایده‌ها و اندیشه‌هایشان مورد تمسخر قرار گیرد.
معلم می‌بایست ویژگی‌های دانش‌آموزان خلاق را به‌خوبی بشناسد و ضمن تقویت این ویژگی‌ها، زمینه پرورش خلاقیت در سایر دانش‌آموزان را فراهم آورد. در اینجا طبق نظر محققان، اصولی را به معلمان توصیه می‌کنیم که در پرورش تفکر خلاق موثر خواهد بود.
- سوالات عجیب و غریب و غیر معمول دانش‌آموزان را نباید نادیده گرفت. دانش‌آموزان خلاق به‌خاطر آن‌که ایده‌های فراوانی به ذهنشان خطور می‌کند که ممکن است فراتر از چهارچوب‌های رسمی درس باشد. مدام سوالات عجیب و غریب می‌پرسند و معلمان از عدم ارتباط سوالات و عجیب بودن آن‌ها متعجب می‌گردند. ممکن است معلم با این سوالات به دردسر بیافتد ولی بهتر است بگذارید دانش‌آموزان ببینند شما از چنین سوالاتی استقبال می‌کنید و به ایشان کمک خواهید کرد تا جواب سوالات خود را پیدا کنند. چون دانش‌آموزان فکر می‌کنند معلمانشان تنها به دنبال سوالات خوب هستند، از اینرو از فکر کردن به سوالات خلاق پرهیز می‌کنند.
- سعی کنید در همه فکرها نکات مثبت بیابید. در صورت طرح سوالات نامربوط، مدام برچسب‌هایی از جمله «احمقانه»، «بد» و «نامربوط» به ایده‌ها یا سوالات وارد نکنید بلکه با مطلبی از سوی شمای معلم دنبال شود و از دانشآموز خواسته شود در آن زمینه فکر کند.
- از دانش‌آموزان خویش انتظار خلاقیت داشته باشید و آن‌را طلب کنید. معلمان باید از دانش‌آموزان خود بخواهند که در وظایف درسی خود ایده های جدید ارائه دهند. روشی که قبلاً استفاده نشده، راه حلی که ممکن است مسأله را حل نماید و …
- به خلاقیت امتیاز ویژه داده شود.
- برای رفتارهای خلاق الگو نشان دهید.
از جمله عواملی که می‌تواند بر قدرت پرورش خلاقیت معلم تأثیر بگذارد تسلط و علاقمندی وی بر مواد آموزشی است. به‌نظر می‌رسد معلم که تسلط کافی بر محتوای آموزشی دارد لا‌به‌لای «طرح درس‌های» کلیشه‌ای و از پیش تعیین شده گرفتار نمی‌شود و با انعطاف خود در آموزش، زمینه نوآوری را برای دانش‌آموزان خود فراهم می‌آورد. بی‌تردید معلمان علاقمند و توانمند دارای اعتماد به نفس مناسب می باشند، همان ویژگی‌ای که در دانش‌آموزان خلاق به طور فراوان دیده می شود.
3- شیوه‌های تدریس
در سال‌های اخیر تلاش شده است که با اصلاح الگوهای یاددهی – یادگیری و نیز تغییر در نظام ارزشیابی تحصیلی شرایطی فراهم گردد که به رشد تفکر دانش آموزان کمک شود، تأکید بر اجرای الگوهای یادگیری همیار یا ارزشیابی توصیفی در راستای این اصلاحات بوده است.
در واقع صاحب نظران اعتقاد دارند که یک آموزش و پرورش باز با اجرای روش های تدریس فعال، می‌تواند میدان کافی را برای اکتشاف دانشآموز فراهم آورد و چون خود دانش آموز در فرآیند یادگیری مشارکت دارد دارای انگیزه درونی مناسب بوده و به دنبال آن رشد تفکر و پرورش خلاقیت تحقق می یابد.
در کلاس‌هایی که خلاقیت پرورش بیشتری می‌یابد شرایط آموزش به‌گونه‌ای است که بازخوردهای سازنده به دانش آموزان ارائه می‌گردد و آن‌ها در پیشرفت خود مشارکت دارند. از جمله شرایط آموزشی که باعث پرورش خلاقیت می‌شود استفاده از دانش آموزان برای ارزشیابی از کار خودشان است. در واقع آن‌ها این فرصت را خواهند داشت که مدام به اصلاح خود بپردازند و شهامت پرداختن به کارهای جدید را بیابند.
معلمان در روش‌های یاددهی – یادگیری خود بر این نکته تأکید کنند که «دانش‌آموزان چه چیزی یاد گرفتند» و تا آن‌جا که می‌توانند دانش آموزان را از امتحان نترسانند. نیز باید به خاطر داشت که دانش‌آموزان خلاق دارای انگیزه‌های درونی فراوانی هستند به بیان دیگر خودانگیخته هستند، لذا استفاده از پاداش بایست به دقت صورت گیرد.
از عناصر دیگری که توصیه شده است، افزایش حق انتخاب دانشآموز در مواد درسی است. در چهارچوب یک موضوع درسی می‌توان به دانش‌آموزان حق انتخاب داد که مثلاً موضوع انشاء را خود برگزیند، آزمایش‌های درس را آن‌گونه که خود دوست دارد،انجام دهد یا نقاشی‌هایش را به سلیقه خود بکشد. در این صورت ضمن افزایش انگیزه‌های درونی، عنصر انعطاف (به‌عنوان یکی از عناصر خلاقیت) تقویت می‌گردد.
