رابطه اوتیسم و موسیقی

 یکی از روش های درمانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم، موسیقی درمانی است. موسیقی به این کودکان کمک می کند به هماهنگی یا یکپارچگی بین احساسات خود دست پیدا کنند؛ یعنی بین حس شنوایی و سایر احساسات با شنیدن موسیقی هماهنگی به وجود می آید که می تواند در روند درمان این کودکان بسیار موثر باشد. نکته دیگری که درباره موسیقی و بچه های مبتلا به اوتیسم مطرح می شود، این است که استعدادهای نهفته ای در زمینه موسیقی پرورش بدهند. در این مطلب با توصیه هایی برای پرورش استعدادهای نهفته کودکان مبتلا به اوتیسم آشنا خواهیدشد.

واقعیت این است که برخی بچه های مبتلا به اوتیسم، جزایر کشف نشده ای از هوش و استعداد دارند؛ یعنی ممکن است نبوغی در زمینه های مختلف مانند موسیقی، ریاضی، بویایی و… نشان بدهند و به طول کلی، یکی از حس ها آنها به صورت خاصی، قوی عمل کند. با این حال، باید بدانیم که این بچه ها، به قدری نشانه های آشکاری از نبوغ بروز می دهند که نیازی به سعی برای کشف استعدادهایشان نداریم؛ مثلا در فیلم «مرد بارانی»، ما با یک شخصیت مبتلا به اوتیسم مواجه هستیم که می تواند در مدت کوتاهی، تمام شماره تلفن های شهر را حفظ کند. برخی بچه های مبتلا به اوتیسم حتی می توانند متن هایی با زبانی غیر از زبان مادری خود بخوانند، بدون اینکه درکی از مفهوم این لغات داشته باشند.

اما همان طور که گفته شد، بروز چنین استعدادهایی در گروهی از این بچه ها، به قدری آشکار است که نیاز چندانی به صرف هزینه برای کشف آنها نیست. برای کشف استعدادهای بچه های عادی یا کودکان مبتلا به اوتیسم صرفا به خانواده ها توصیه می کنیم سد راه آنها نشوند؛ یعنی نیازی به هل دادنشان نیست، لزومی ندارد آنها را به زور به سمت و سوی دلخواه خودمان بکشیم؛ یعنی رفتن به کلاس های مختلف و آموزش های فشرده برای کشف استعداد بچه های مبتلا به اوتیسم را راه مناسبی برای برخورد با این گروه از کودکان نمی دانیم و نیازی نیست که والدین با توسل به آموزش های فشرده، کودکان خود را آزار بدهند.

حواستان به رابطه بین بچه ها باشد

یکی از مشکلاتی که گاهی برخی خانواده ها با آن مواجه می شوند، این است که نمی توانند روابط بین بچه های سالم و کودکان مبتلا به اوتیسم خود را مدیریت کنند. این خانواده ها، گاهی بیش از حد به فرزند بیمار و گاهی هم بیش از حد به فرزند سالم خود توجه می کنند که در هر دو صورت، مشکلاتی به وجود می آید. بچه های مبتلا به اوتیسم در موارد زیادی به مراقبت و گاهی کار و توجه بیشتری نیاز دارند. والدین باید به خواهر یا برادر این بچه ها بگویند که خواهر یا برادر آنها به دلیل بیماری و مشکلی که دارد، باید تحت مراقبت بیشتری قرار بگیرد.

والدین نباید بار نگهداری و مراقبت از بچه های مبتلا به اوتیسم را گردن بچه های سالم بیندازند زیرا آنها اجباری برای کشیدن جور بیماری خواهر یا برادرشان ندارند. البته می توانید گاهی از بچه های دیگر کمک بخواهید اما نباید بار مسئولیت فرزند بیمارتان را بر دوش آنها بیندازید. در غیر این صورت، خشمی نهفته در وجود بچه های سالم نسبت به کودک مبتلا به اوتیسم پدید می آید. حالا اگر نوع شخصیت بچه های سالم به گونه ای باشد که حسادت هم درون آنها باشد، این خشم و کینه، شدیدتر هم خواهدشد. والدین باید به فرزندان سالم بگویند که رفتن به کلاس های ویژه یا طی درمان های خاص، به دلیل بیماری و نیاز بیشتر خواهر یا برادر آنهاست تا بتوانند هیجان های بچه ها را کنترل کنند.

هزینه بی فایده نکنید

گاهی برخی خانواده هایی که کودک مبتلا به اوتیسم دارند، بیش از اندازه و بی فایده برای این بچه ها هزینه و آنها را در کلاس هایی مانند زبان، ریاضیات و موسیقی ثبت نام می کنند اما در حال حاضر، بحث هزینه- اثربخشی برای این بچه ها مطرح است. یعنی والدین باید ببینند در ازای هزینه ای که برای این بچه ها می کنند، چه سودی دریافت خواهند کرد. هزینه هایی که برای این بچه های می شود باید به روند درمان آنها کمک کند.

کار اضافه نخواهید

گاهی اضافه کاری بیش از اندازه برای این کودکان، تاثیر منفی هم دارد. بیماری اوتیسم، نوعی بیماری با طیف های مختلف است. مثلا برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم از عقب ماندگی ذهنی هم رنج می برند و خانواده آنها، هزینه های زیادی برای سوادآموزی آنها می کنند در حالی که باید این هزینه را صرف آموزش شیوه زندگی و کارهای پایه ای کنند. مثلا راه های نظافت شخصی، غذاخوردن، ارتباط با دیگران. باید چگونگی انجام کارهای شخصی را به جای آموزش های بی فایده به آنها بیاموزند تا زندگی راحت تری داشته باشند.

انتظارهایتان را روی دیگر سوار نکنید

درنهایت باید به این نکته هم اشاره کنم که برخی والدین می خواهند آرزوهایی را که در مورد بچه های مبتلا به اوتیسم بر باد رفته است، در بچه های سالمشان محقق کنند و همین مساله باعث می شود که بار اضافی و بیشتری بر دوش بچه های سالم از نظر آموزش بیفتد اما پدر و مادر، مسئول حفظ، نگهداری، سلامت و آموزش دادن به بچه ها هستند و نباید فراموش کنند که هرکدام از بچه ها، هویت مستقلی دارند. ما مالک بچه ها نیستیم که بخواهیم تصمیم بگیریم چه کار کنند و چه کار نکنند. باید با هوشیاری مناسب، حواسمان باشد که بچه های سالم و کودک بیمار را به نحوی بار بیاوریم که هم مهارت های لازم را در زندگی بیاموزند و هم بار اضافی بر دوششان نیفتد.

جایگاه موسیقی درمانی در کنترل اوتیسم

برای بسیاری از افراد دچار اوتیسم، موسیقی قلمرویی از لذت های خاص است و موسیقی درمانی راهکار مشهوری برای درمان خردسالان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم به شمار می رود. متاسفانه تعداد بسیار کمی از مربیان موسیقی برای کار با افراد دارای اختلال های ناشی از اوتیسم تربیت شده اند. بنابراین یافتن مربی ای که علاقه و توان آموزش صحیح خواندن یا نواختن را به کودکان مبتلا به اوتیسم علاقه مند به موسیقی داشته باشد، دشوار است؛ دشوارتر از آن، یافتن مربی برای نوجوان یا فرد بزرگسال دچار اوتیسم است. مزایای آموزش موسیقی به کودکان اوتیسمی بسیار زیاد است؛ در حدی که امروزه برخی از کارشناسان معتقدند آموزش موسیقی می تواند توانایی های شناختی و حرکتی این کودکان را تقویت کند. خواندن یا نواختن در یک گروه موسیقی نیز می تواند باعث تقویت مهارت های اجتماعی و ارتباطی، اعتماد به نفس، دوستی و احترام به خود و دیگران شود.

پسر من «تام» بیش از 7 سال درس هایی با ساز کلارینت گرفت و 4 سال هم پیانو نواخت. تمام مربیانش نقطه مشترکی داشتند؛ هیچ کدام هرگز با شخص دچار اوتیسم کار نکرده بودند. هرچند همه آنها میل به تلاش در این زمینه داشتند. با گذشت زمان، تام از مرحله فروکردن اسباب بازی هایش در انتهای شیپوری کلارینت و اجرای قطعه «نان شیرینی مخصوص عید پاک» روی پیانو تا حضور در گروه موسیقی جاز پیشرفته و گروه موسیقی کمپ تابستانی و نواختن قطعات مشهوری از بتهوون رشد کرد. شاید بپرسید معلمان تام چگونه موفق شدند او را به این درجه از مهارت در موسیقی برسانند؟ مانند تمام معلم های خوب، آنها از مجموعه متنوعی از وسایل، بردباری زیاد، شوخ طبعی و میزان قابل توجهی انعطاف استفاده کردند. اما این تکنیک ها هم بسیار موثر بودند:

آموزش چندحسی

به نظر می رسد ترکیبی از تکنیک های آموزشی «چندحسی» [درگیر کردن حواس مختلف در یک زمان] به خوبی عمل کند. ضربه های ریتمیک، دست زدن های ریتمیک، استفاده از لوازم کمکی بصری برای آموزش ارزش زمانی نتها، حتی حرکت دور اتاق برای انجام حرکات موزون با نت های سیاه و سفید و چنگ می تواند موثر باشد.

هوش شنوایی

از آنجا که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب توان شنوایی موسیقی کامل را دارند، اگر کودکتان توانایی غیرعادی در نامیدن نت ها بدون ارجاع به مرجع صوتی دارد، بسیار ارزش دارد و باید این مورد را بررسی کنید. همچنین بسیاری از کودکان دچار اوتیسم توانایی اجرا براساس گوش را دارند. معلمان تام از قابلیت نواختن با گوش استفاده و او را وادار به تکرار عبارت های موسیقی می کردند بدون آنکه نگران باشند که کدام نت در حال نواخته شدن است.

همراهی نت و صدا

همراه کردن نام نت ها با صداها می تواند شروع بهتری نسبت به همراه کردن نام نت ها و نشانه های نوشتاری آنها باشد. هنگامی که هنرجو نت ها و نام هایشان را بداند، راحت تر می تواند نت خوانی [از روی کاغذ] خود را ارتقا دهد.

تاکید بر علاقه

انتخاب قطعات براساس علاقه هنرجو روشی عالی برای پیشرفت است. پسر ما عاشق هر آن چیزی بود که در فیلم «فانتزی» یا حتی در مجموعه کارتون کودکان «اینشتین کوچک» می شنید.

حس آمیزی

برخی از افراد مبتلا به اوتیسم دارای حس آمیزی یا سینستزی هستند؛ توانایی ای در مرتبط کردن نت های موسیقی با رنگ ها، شکل ها و… خوب است که از شاگردتان بپرسید چه رنگ ها و اَشکالی را در تصور خود با شنیدن نت های مشخص می بیند. پسر ما نت ها را مانند رنگ های درون طیف رنگین کمان می بیند (قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی و بنفش) بنابراین نت «دو»: قرمز، نت «ر»: نارنجی و…

توجه به استعدادها

برای معلمان مهم است که بدانند کودکان مبتلا به اوتیسم، حتی با اختلال های کلامی، ممکن است استعداد قابل توجهی داشته باشند و ترس از صحنه شان کم باشد یا اصلا ترس از صحنه نداشته باشند. معلمان باید جدی به آماده سازی کودکان مبتلا برای اجرای رسیتال توجه کنند. با وجود این، نه فقط تمرین موسیقی، بلکه فرآیند اعلام برنامه، به صحنه رفتن، اجرای قطعه موسیقی و نهایتا ترک مناسب صحنه دارای اهمیت است.

آماده کردن فرد مبتلا به اوتیسم برای یک کنسرت گروهی

اگر به حضور فرزندتان در یک گروه موسیقی از هر نوعی امیدوار هستید، آماده کردن او بسیار اهمیت دارد. موسیقی با پایه گروه نوازی که قابل پیش بینی و تکرارشدنی است، روشی خوب برای مبتلایان به اوتیسم در همکاری با دیگر افراد، بدون فشار ناشی از تعاملات جدید است. به بیان دیگر، این شیوه باعث درک سکوت هاست و توانایی ساکت ماندن را هنگامی که دیگران می خوانند یا می نوازند به فرد می دهد. علاوه بر این، یک بَند، ارکستر یا گروه کر، بزرگ و پرصداست و چراغ های صحنه پرنور و همه این موضوعات حسی می توانند نگران کننده باشند. واضح است که قرار دادن یک فرد دچار اوتیسم که در سطح دیگر اعضا اجرا نمی کند در گروه فکر خوبی نیست. در ادامه نکته هایی درباره آماده سازی این افراد برای اجرای گروهی ذکر خواهد شد:

•    همراهی برای او انتخاب کنید: افراد دچار اوتیسم ممکن است در دنبال کردن یک مسیر کلامی دچار مشکل شوند. یک رهبر گروه، دستیار، حامی یا دوست می تواند کنار هنرجو بنشیند و او را در یافتن نقطه دقیق در صفحه یاری کند. با توجه به نیازهای فرد مبتلا به اوتیسم، آن فرد همراه یا دوست می تواند در صورت نیاز در یافتن محل نشستن نوازنده و ورود و خروج به صحنه هم کمک کند.

•    همه چیز را ضبط کنید: مطمئن شوید که هنرجویتان می داند چه زمانی و چه مدت باید میان عبارت ها سکوت کند. برای کمک می توانید کار گروه را ضبط کنید و از هنرجو بخواهید که بخش خودش را با آن تمرین کند.

•    تمام مراحل کار را پیش بینی و تمرین کنید: تمام مراحل آمدن به روی صحنه، نواختن و خروج از صحنه را تمرین کنید. اگر نیاز به جا به جایی پایه های نت یا دیگر وسایل موسیقی روی صحنه وجود دارد، مطمئن باشید که این کار باید جزئی از تمرین باشد. اگر چراغ ها قرار است روشن شوند، چراغ ها را هم در تجربه تمرینی وارد کنید.

•    کودک را در جای درست بنشانید: به جایگاه کودک در گروه توجه کنید. برخی افراد دچار اوتیسم به صدا حساس هستند بنابراین نشاندن این بچه ها کنار سازهای پرسروصدایی مانند ساکسیفون یا شیپور می تواند انتخاب نامناسبی باشد.

•    تمرین بیشتر، موفقیت بیشتر: همه به تمرین نیاز دارند، اما افراد دچار اوتیسم نه تنها باید تمرین کنند، بلکه باید در صورت نیاز آموزش های بیشتری ببینند، در این صورت است که موسیقی به شکل دقیق فراگرفته می شود. برای این افراد، از یاد بردن آموخته نادرست موسیقیایی می تواند بسیار سخت باشد.

حرف آخر

همان طور که گفته شد، موسیقی می تواند سلاح موثری برای تقویت توانایی های شناختی و حرکتی کودکان مبتلا به اوتیسم باشد. اما در عین حال، مشکلاتی نیز در این میان وجود دارد. اما توجه به این نکته ضرورت دارد که مشکلاتی که مبتلایان به اوتیسم عموما با آن مواجه اند، به تولید موسیقی مربوط نیست بلکه از توانایی خواندن و درک علائم نت نگاری و مدیریت مسائل احساسی مربوط به گروه نوازی ناشی می شود. این افراد در یادگیری اطلاعات پایه ای- نت نویسی، دینامیک ها، کشش های زمانی و…، ممکن است به زمان بیشتری نیاز داشته باشند. هرچند در اغلب موارد بردباری، کار سخت و فداکاری مربی، پاداش باارزشی خواهد داشت.

دکتر نسرین امیری، فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان

 منبع : هفته نامه سلامت