آزمایش تعیین سطح میزان هورمون FSH

با توجه به شیوع بالای نازایی در زوجهای سراسر جهان، یکی از آزمایشهای اولیه در بررسی نازایی، سنجش هورمون FSH است.

گردآوری – نبض ما

مقادیر غیرطبیعی هورمونهای جنسی بطور شایع دیده می شود و لزوماً به معنی نازا بودن نمی باشد. یکی از این هورمون ها FSH  است. هورمون محرک فولیکول (FSH)، توسط غده هیپوفیز در مغز ساخته می شود. کنترل تولید FSH، سیستم پیچیده ای است که هورمونهای تولید شده توسط غدد تناسلی (تخمدان ها یا بیضه)، هیپوفیز و هیپوتالاموس را درگیر می کند.

عملکرد هورمون FSH در مردان و زنان

در مردان: اثر بر لوله های اسپرم ساز و تحریک ساخته شدن اسپرم

در زنان: اثر بر فولیکول و تحریک ترشح استروژن از آن

هورمون FSH در زنان رشد و بلوغ تخمک ها در تخمدان در فاز فولیکولی سیکل قاعدگی را تحریک می کند. FSH در مردان بیضه ها را برای تولید اسپرم بالغ تحریک می کند و همچنین تولید پروتئین های متصل به آندروژن را پیش می برد. سطوح FSH در مردان پس از بلوغ نسبتا ثابت است.

در نوزادان و کودکان، سطح هورمون FSH در مدت کوتاهی پس از تولد افزایش می یابد، سپس تا سطوح بسیار پایین افت می کند (تا ۶ ماه در پسران و ۱-۲ سال در دختران). در حدود ۶-۸ سال، سطوح FSH دوباره قبل از شروع بلوغ و توسعه ویژگی های ثانویه جنسی افزایش می یابد.

علت درخواست تست هورمون FSH

این تست برای ارزیابی عملکرد هیپوفیز بیمار، شامل مسائل باروری، نارسایی غدد جنسی، مسائل دوران بلوغ یا تومورهای هیپوفیز؛ هنگامی که فرد دچار مشکل حامله شدن یا دوره قاعدگی نامنظم است؛ وقتی که پزشک فکر می کند که بیمار دارای علائم اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس است یا علائم بیماری تخمدان یا بیضه دارد؛ یا هنگامی که پزشک مشکوک شود که کودک بلوغ جنسی تأخیری یا زودهنگام دارد؛ در مردان و زنان، به عنوان بخشی از اقدامات لازم برای ناباروری و اختلالات هیپوفیز یا غدد جنسی؛ هنگامی که سیکل قاعدگی زن متوقف یا نامنظم شده، برای تعیین این که آیا زن وارد دوره یائسگی شده یا نه، درخواست می شود.

نمونه در آزمایش هورمون FSH چگونه جمع آوری می شود؟

نمونه خون از طریق فروبردن سوزن داخل ورید بازو به دست می آید. گاهی اوقات نمونه ادرار تصادفی جمع آوری می شود، اما به دلیل ترشح چرخه ای FSH، ممکن است جمع آوری ادرار۲۴ ساعته درخواست شود.

با اندازه گیری سطوح هورمون FSH تولید شده در طی یک دوره ۲۴ ساعته، تغییرات سطح FSH که در طول روز دیده می شود، می تواند به حداقل برسد.

تداخلات دارویی

نتایج FSH می تواند با استفاده از سایمتیدین، کلومیفن، دیژیتالیس و لوودوپا افزایش یابد. نتایج FSH می تواند با قرص های جلوگیری از بارداری، فنوتیازین ها و درمان های هورمونی کاهش یابد.

رابطه هورمون FSH و یائسگی

هنگام نزدیک شدن به سن یائسگی، مقادیر برخی از این هورمونها (FSH LH,) بالا می رود. از این آزمایشها می توان جهت تایید تشخیص فرارسیدن سن یائسگی استفاده کرد.

همزمان با نزدیک شدن به حوالی دوره یائسگی،  تخمدان ها شروع به مقاومت در برابر هورمون FSH کرده و در نتیجه غده هیپوفیز، FSH بیشتری تولید می کند تا سطح استروژن را بالا نگه دارد؛ این حالت سبب بی نظمی سیکل قاعدگی شده و خونریزی های شدید و غیر قابل پیش بینی در طول پریودها رخ خواهد داد.

عدم وجود پریود در یک سال و سطح هورمون FSH بالای ۳۰ تا ۴۰ mIU/mL نمایانگر آغاز دوران یائسگی است. با توجه به اینکه میزان FSH در حوالی دوره یائسگی پر افت و خیز است، تنها یک نتیجه آزمایش FSHبرای تشخیص یائسگی کافی نیست. هورمون FSH در زنانى که ذخیره تخمک در تخمدان آنها کم است نیز افزایش می یابد.

افزایش هورمون FSH در سنین باروری

افزایش پایدار هورمون FSH نشانه آن است که فیدبک منفی نرمالی که از تخمدان صادر می شود وجود ندارد و در نتیجه LH و FSH افزایش می یابند. این یافته در یائسگی طبیعی است اما در سنین باروری غیر طبیعی بوده و نشانه موارد زیر است:

۱- یائسگی زودرس که به آن نارسایی زودهنگام تخمدان نیز گفته می شود

۲- اختلال مادرزادی در تشکیل گونادها مثل سندرم ترنر

۳- برداشت تخمدان ها به روش جراحی یا اشعه

۴- سندرم سویر: زنانی با کاریوتایپ مردانه (XY) که مبتلا به نارسایی تخمدان هستند.

۵- سندرم شیهان (که نام دیگر آن سندرم سیموندزاست) و در آن به دلیل تشکیل لخته خون در عروق خونرسان به هیپوفیز، غده مذکور نکروزه شده و از بین می رود و در نتیجه فرد به کم کاری ثانویه گونادی مبتلا می شود. این اختلال یکی از عوارض بارداری است که در اثر خونریزی زیاد در هنگام زایمان ایجاد می شود.

۶- بعضی از انواع هایپرپلازی مادرزادی غده آدرنال.

کاهش FSH نشانه ای از نقص در عملکرد تخمدان ها است که به آن هیپوگونادیسم می گویند. علامت اصلی کاهش هورمون FSH توقف خونریزی قاعدگی یا آمنوره است.

اطلاعات تکمیلی

در طی هر دوره قاعدگی، سطح هورمونهای جنسی زنانه بشدت تغییر پیدا می کند به همین دلیل، هنگام بررسی پاسخ آزمایش، دانستن زمان چرخه قاعدگی اهمیت بسیاری دارد.

هورمون FSH اغلب همراه با آزمایش های دیگر (LH، تستوسترون، استرادیول و پروژسترون) در اقدامات لازم برای ناباروری در مرد و زن، هر دو مورد استفاده قرار می گیرد.

در کودکان، FSH و LH برای تشخیص بلوغ تأخیری و زودرس استفاده می شود.