برخی از اختلالات غده هیپوفیز

غده هیپوفیز یک عضو کوچک به اندازه ی یک نخود فرنگی است که در پایه ی مغز قرار دارد. این غده «غده غالب» خوانده شده است زیرا ترشحات آن فعالیت سایر غدد درون ریز را تنظیم مى کند و همچنین باعث رشد و تکامل مى شود.

گردآوری – نبض ما

غده هیپوفیز به عنوان غده ی اصلی در بدن محسوب شده و هورمون هایی را تولید می کند که در سرتاسر بدن پراکنده می شوند و فرآیند های خاصی را هدایت کرده و یا باعث تحریک غدد دیگر برای تولید هورمون می شوند.

هورمون های غده هیپوفیز

پرولاکتین

باعث تحریک تولید شیر در سینه پس از تولد نوزاد می شود. پرولاکتین بر روی میزان هورمون های جنسی از تخمدان در زنان و بیضه در مردان و همچنین باروری تاثیر می گذارد.

هورمون رشد (GH)

این هورمون محرک رشد در کودک است و در حفظ سلامت و آسایش بدن در بزرگسالان نقش مهمی بازی  می کند. در افراد بالغ هورمون رشد برای حفظ توده ی عضلانی و استخوانی دارای اهمیت است. این هورمون بر روی توضیع چربی در بدن نیز تاثیر می گذارد.

آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)

این هورمون باعث تحریک تولید کورتیزول بوسیله ی غدد فوق کلیوی می شود- غدد کوچکی که بر روی کلیه ها قرار دارند. کورتیزول هورمون استرس است که در امر بقا نقشی حیاتی دارد. کورتیزول به حفظ میزان فشار و گلوکز خون کمک می کند. هنگامی که تحت فشار قرار داریم بویژه پس از بیماری و جراحت به میزان بسیار تولید می شود.

هورمون محرک تیروئید (TSH)

هورمون محرک تیروئید(TSH) غدد تیروئید را برای تولید هورمون تیروئید تحریک می کند. هورمون تیروئید باعث تنظیم سوخت و ساز بدن، تعادل انرژی، رشد و فعالیت سیستم عصبی می شود.

هورمون لوتئینه کننده (LH)

هورمون LH باعث تحریک تولید تستوسترون در مردان و تخمک گذاری در زنان می شود.

هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)

هورمون FSH تولید اسپرم در مردان را افزایش می دهد و تخمدان ها را در زنان برای تولید استروژن و رشد تخمک تحریک می کند. کارکرد LH و FSH با یکدیگر باعث عملکرد عادی تخمدان ها و بیضه ها می شود.

اختلالات غده هیپوفیز

اکثر اختلالات غده هیپوفیز از تولید بسیار زیاد یاد بسیار کم یکى از شش هورمون آن ناشى مى شود.

دیابت بى مزه

دیابت بى مزه هنگامى بروز مى کند که هیپوفیز مقدار بسیار کمى هورمون آنتى دیورتیک تولید نماید. علت این عارضه اغلب صدمات مغزى است. این هورمون روى کلیه ها تأثیر کرده و آب بدن را حفظ مى کند. اگر تولید این هورمون خیلى ناچیز باشد کلیه ها قادر به باز جذب آب نخواهند بود و در نتیجه تولید ادرار زیاد خواهد شد. این مسئله به نوبه خود ایجاد عطش سیرى ناپذیر خواهد کرد. درمان شامل داروهاى خوراکى و بوئیدنى (از راه بینی) است که تولید ادرار را مهار مى کنند. هنگامى که دیابت بى مزه در اثر تومور هیپوفیز ایجاد مى شود برداشتن تومور از طریق جراحى اغلب مؤثر است.

کم کاری هیپوفیز

در این حالت برخی از هورمون های غده هیپوفیز کمتر از میزان لازم ترشح می شوند. علل کم کاری غده هیپوفیز عمل جراحی هیپوفیز، پرتو درمانی، تومورهای بزرگ، خون ریزی یا کاهش خون رسانی به غدد هیپوفیز و شرایط دیگر است. کم کاری هیپوفیز معمولا علائم خاصی ندارد. این علائم عبارتند از ضعف، کوفتگی و سرگیجه. کم کاری ناگهانی هیپوفیز که در اثر خونریزی و نرسیدن خون کافی به غده هیپوفیز بوجود می آید باعث سردرد شدید و گاهی از دست دادن هوشیاری می شود.

درمان کم کاری هیپوفیز به شناسایی علت آن بستگی دارد. گاهی اوقات پس از درمان ترشح هورمون بهبودی خود را بدست می آورد (برای مثال پس از برداشتن تومور غده هیپوفیز ). اما اغلب عملکرد غده هیپوفیز کاهش پیدا کرده و نیاز به جایگزینی بلند مدت یک هورمون پیدا می کند.

افزایش پرولاکتین

اگر افزایش میزان پرولاکتین ادامه پیدا کند باعث اختلال در سیگنال های هورمون تولید  مثلی شده که منجر به کاهش این هورمون (تستوسترون در مردان و استروژن در زنان) و بعلاوه شیردهی ناخواسته می شود. برخی از داروها یا تومورهای غده هیپوفیز (پرولاکتینوما) باعث افزایش میزان پرولاکتین می شوند. برای تشخیص علت افزایش پرولاکتین نیاز به انجام آزمایش مخصوص زیر نظر متخصص غدد است. اگر علت آن پرولاکتینوما تشخیص داده شود معمولا برای کاهش سطح پرولاکتین و کوچک کردن تومور نیاز به درمان های دارویی است. اگر اندازه ی تومور بزرگ باشد بر روی عصب بینایی فشار آورده و بر روی بینایی تاثیر می گذارد. اگر تومور بزرگ باشد و باعث ایجاد مشکلاتی مانند بینایی بشود نیاز به عمل جراحی است، در غیر اینصورت برای اکثر موارد نیازی به عمل جراحی نیست.

کوتولگى

کوتولگى هنگامى بروز مى کند که هیپوفیز قادر به تولید مقدار کافى هورمون رشد در دوران کودکى نباشد. این مسئله باعث تأخیر در رشد یا کوتولگى مى شود. تکامل جنسى نیز معمولاً به تأخیر مى افتد. این اختلال نسبتاً نادر است و سوءتغذیه و بیمارى هاى مادرزادى قلب از علل شایع تر توقف رشد هستند. در صورت کشف زودرس مى توان کوتولگى هیپوفیزى را با تزریق هورمون رشد انسانى درمان کرد.

تومور هیپوفیز

رایج ترین اختلال غده هیپوفیز ، تومور غده هیپوفیز است. به توده هایی که به صورت غیر عادی در غده هیپوفیز تشکیل می شوند، تومور هیپوفیز گفته می شود. این تومورها موجب تولید بیش از حد برخی هورمون ها می شوند. خوشبختانه اکثر تومورهای هیپوفیز غیر سرطانی است، به این معنا که این توده ها به بافت های اطراف خود و سایر نقاط مغز منتشر نمی شود.

برخی از علائم تومور هیپوفیزی مبهم هستند، مانند خستگی و احساس ضعف، به همین خاطر بسیاری از مردم این علائم را نادیده می گیرند و آن ها را به علل دیگری (غیر از بیماری) ربط می دهند. این علائم معمولا به تدریج بروز می کنند اما نهایتا منجر به برخی اختلالات غدد درون ریز مانند بیماری کوشینگ یا بیماری آکرومگالی (رشد بیش از حد بدن) می شوند.

اما گاهی اوقات، وقتی شخصی به تومور هیپوفیز مبتلاست، بدن او مقادیر بیشتری از برخی هورمون های خاص تولید می کند. تومور های بزرگ تر هیپوفیز که ماکروادنوم خوانده می شوند، باعث وارد شدن فشار به غده هیپوفیز و بافت های اطراف آن شده و می توانند باعث ایجاد اختلالاتی در بینایی مانند دوبینی و از دست دادن دید محیطی شوند.

آزمایشاتی که پزشک برای تشخیص تومور هیپوفیز تجویز می کند عبارتند از:

• آزمایش خون و آزمایش ادرار
• انجام عکسبرداری از سر
• تست بینایی

روش درمان تومور هیپوفیزی به نوع تومور و همچنین اندازه و شکل آن بستگی دارد. به طور کلی به منظور کنترل یا از بین بردن تومور، از ترکیبی از روش های درمانی مختلف استفاده می شود که عبارتند از دارو، پرتودرمانی و جراحی.