اصلی ترین علت زخم اثنی عشر چیست؟

زخم معده و اثنی عشر از نظر میزان شیوع در جهان در رتبه ی سی ام و از لحاظ شیوع در ایران در رتبه ی سی و یکم قرار گرفته است. میزان شیوع این بیماری ۶تا ۱۵ درصد است. زخم اثنی عشر از جمله شایعترین بیماری های دستگاه گوارش است که تا بیش از ۱۰% جمعیت هر کشور به آن مبتلا می شوند.

زخم اثنی‌ عشر چیست؟

بخش ابتدایی روده باریک که دوازدهه یا اثنی عشر نامیده می‌شود، همواره در معرض غلظت زیاد اسید مترشحه از معده است. پوشش داخلی این قسمت با سیستم بسیار پیچیده و دقیقی در مقابل این اسید محافظت می‌شود.

ضعف این سیستم دفاعی یا ترشح بیش از حد اسید عامل به‌وجود آمدن زخم است.۶۰% این زخم ها طی دو سال دوباره عود می کنند و نقش استرس در زخم معده و اثنی عشر غیر قابل انکار است.

مطالب مرتبط: علت اصلی نفخ شکم و راههای از بین بردن آن

علائم زخم اثنی عشر چیست؟

بروز درد در قسمت فوقانی شکم دقیقاً زیر استخوان جناغ سینه یکی از علائم رایج زخم اثنی عشر است. بیمار اکثر اوقات پیش از زمان معمول صرف وعده غذایی یا در صورت گرسنه بودن متحمل درد می‌شود، و حتی به دلیل درد از خواب شبانه بیدار می‌شود. درد گاهی پس از غذا خوردن یا مصرف قرص‌های ضد اسید بهبود می‌یابد. دیگر علائم زخم اثنی عشر عبارتند از:

• نفخ
• حالت تهوع و دل به‌هم‌خوردگی
• بیمار گاهی اوقات، به ویژه پس از غذا خوردن، احساس سیری مفرط می‌کند
• شدید شدن درد بعد از غذا خوردن

علل زخم اثنی عشر چیست؟

معده به طور طبیعی برای تسهیل هضم غذا و از بین بردن باکتری‌ها اسید تولید می‌کند. چون این اسید خاصیت خورندگی دارد، بعضی از سلول‌های دیواره داخلی معده و نخستین بخش روده کوچک (اثنی‌عشر) برای حفاظت از لایه پوشش دهنده معده و اثنی‌عشر، مانع مخاطی طبیعی ترشح می‌کنند. بین میزان اسید تولید شده و مانع دفاعی مخاطی در حالت عادی تعادل وجود دارد، چنانچه تغییری در این تعادل به وجود آید، زخم ایجاد می‌شود و به این ترتیب لایه پوشش دهنده معده یا اثنی‌عشر آسیب می‌بیند. در ادامه به دلایل ایجاد این زخم اشاره می‌کنیم.

هلیکوباکترپیلوری

دلیل هر ۱۹ مورد از ۲۰ مورد زخم اثنی‌ عشر عفونت ناشی از هلیکوباکترپیلوری است. این عفونت در صورت درمان نشدن معمولاً تا پایان زندگی باقی می‌ماند؛ این باکتری برای بسیاری از افراد هیچ مشکلی را ایجاد نمی‌کند و تعدادی از این باکتری‌ها به حیات بدون ضرر خود در لایه پوشش دهنده معده و اثنی‌عشر ادامه می‌دهند. اما لایه داخلی معده یا اثنی‌عشر برخی از افراد به دلیل وجود این باکتری‌ها ملتهب می‌شود و در نتیجه آن، مانع مخاطی دفاعی پاره می‌شود (در بعضی موارد میزان اسید افزایش می‌یابد) و در نتیجه اسید باعث التهاب و زخم اثنی عشر می شود.

داروهای ضد التهاب

داروهای ضدالتهاب، یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند آسپرین، ایبوپروفن، دیکلوفناک و…، در انواع مختلفی توسط شرکت‌های گوناگون تولید می‌شوند. بسیاری از بیماران داروهای ضدالتهاب را برای آرتروز، دردهای عضلانی و… مصرف می‌کنند؛ بسیاری نیز از آسپرین برای جلوگیری از تشکیل لخته خون استفاده می‌کنند. اما این داروها گاهی اوقات به مانع مخاطی اثنی‌عشر صدمه می‌زنند و در نتیجه زخم ناشی از اسید به وجود می‌آید. از هر ۲۰ بیمار مبتلا به زخم اثنی‌ عشر، یک بیمار در اثر مصرف کردن داروهای ضدالتهاب دچار بیماری شده است.

عامل‌های دیگر: علل نادر دیگری نیز مانند سندرم زولینگر ـ الیسون وجود دارند، که باعث زخم اثنی عشر می شوند. در عارضه سندرم زولینگر ـ الیسون مقدار اسید تولید شده توسط معده بسیار بیشتر از حالت طبیعی است. عامل‌های دیگری مانند استعمال دخانیات، استرس و فشار عصبی و نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی نیز احتمال زخم شدن اثنی‌عشر را افزایش می‌دهد؛ اگرچه این عامل‌ها معمولاً دلیل اصلی زخم محسوب نمی‌شوند.

مطالب مرتبط: ۱۰ تکنیک روان درمانی برای آرامش عصبی ها!

نقش استرس و میزان بروز زخم اثنی عشر

اگر چه استرس و فشارهای عصبی موجب ترشح اسید و ایجاد علایم سوء هاضمه بدون زخم می‌شود اما خود استرس و فشارهای عصبی نمی‌تواند سبب ایجاد زخم پپتیک شود اما در افرادی که دچار زخم اثنی عشر هستند، تنش‌های عصبی و روانی می‌تواند در تشدید علایم موثر باشد.

مطالب مرتبط: آشنایی با شیوه جراحی آندوسکوپی

تشخیص

برای تشخیص زخم اثنی‌عشر از آندوسکوپی و گاهی رادیولوژی و همچنین جستجوی میکروب در معده با آزمایش‌های مخصوص استفاده می‌شود و معمولی‌ترین و بهترین راه تشخیص زخم در دستگاه گوارشی فوقانی، آندوسکوپی است.

درمان زخم اثنی عشر

درمان زخم‌ها با استفاده از داروهای ضد اسید معده و داروهای ضد میکروب (آنتی بیوتیک‌ها) انجام می‌شود. در گذشته از جراحی در درمان زخم‌های معده در اثنی‌عشر بیشتر استفاده می‌شد، ولی امروزه عمل جراحی بسیار کمتر شده است و بیشتر برای درمان عوارض زخم‌ها، از دارو استفاده می‌شود.

رژیم غذایی برای درمان زخم اثنی عشر

در مورد رژیم غذایی برای بیماران مبتلا به زخم معده و اثنی عشر، بایستی بیمار از خوردن غذاهای تند و ترشی، غذاهای حاوی فلفل و ادویه‌، میوه‌های ترش، قرص‌های مسکن و بعضی داروها و همچنین غذاهای پرحجم و سنگین اجتناب کند.

پرهیز از خوردن غذاهای چرب ، کاهش حجم وعده‌های غذایی ، پرهیز از مصرف شکلات ، قهوه و نوشابه‌های گازدار ، پرهیز از خوردن غذاهای مصنوعی مانند سوسیس و کالباس، انواع ساندویچ و خمیر نان، پرهیز از استرس و رعایت نظم در وعده‌های غذایی ، پرهیز از مصرف داروهای مسکن و سیگار و نخوردن فلفل و انواع سس‌ها برای جلوگیری از سوءهاضمه است.

مطالب مرتبط: گیاهان مفید برای درمان سوءهاضمه

مواد غذایی مفید برای زخم های گوارشی عبارتند از:

• شنبلیله: شنبلیله حاوی موسیلاژ و ترکیباتی‌ است که برای بهبود زخم‌ها مفید است. برگ‌های شنبلیله را با کمی نمک بجوشانید و روزی دوبار مصرف کنید. این گیاه خوشبو و خوش طعم به بهبود زخم معده و زخم اثنی عشر کمک می‌کند.
• برنج: برنج ماده غذایی ضدزخم معده و روده‌ها است. اگر هنگام طبخ برنج به جای آب از یک لیوان شیر استفاده کنید، طعم مطبوع‌تر و ارزش غذایی بهتر و مفیدتری خواهید داشت.
• عسل: قبل از صبحانه یک قاشق عسل که تقویت‌کننده معده است، مصرف کنید.
• موز: موز خواص ضد باکتریایی دارد که موجب توقف رشد میکروب و باکتری‌ها در روده و معده می‌شود.
• سیر: مصرف سیر در رژیم غذایی مبتلایان به زخم ‌اثنی عشر مفید است. سیر باعث آرام‌تر شدن التهابات در معده شده و به پیشگیری از ایجاد زخم‌های جدید کمک می‌کند.
• روغن نارگیل: این روغن باعث نابودی باکتری‌ها درمعده و روده شده و به درمان اختلالات عملکرد معده کمک می‌کند.
• نوشیدن یک فنجان عَرَق شیرین بیان در یک لیوان آب سرد، صبح و قبل از ناشتا برای درمان تاثیرگذار خواهد بود.
• مصرف حبوبات و میوه‌های خام و سبزی نه تنها ضرری ندارد بلکه مصرف آن برای دستگاه گوارش مفید است و توصیه می‌شود بیمارانی که زخم اثنی عشر دارند از خوردن سبزی و میوه غفلت نکنند.