با انواع مزاج آشنا شوید

با آگاهی از نوع مزاجی که دارید می توانید بهترین و مناسب ترین شیوه زندگی را تجربه کنید. می توانید با کمک غذاها و خوراکی ها از ابتلا به انواع بیماری ها پیشگیری کنید و حتی می توانید شغلی انتخاب کنید که در آن به خوبی بدرخشید.

نبض ما– حالتی که از تأثیر چیزی در محیط اطراف در انسان به وجود می آید مانند تأثیر سرمای کولر یا گرمای بخاری که موجب سردی یا گرمی در انسان می شود را مزاج می نامند.

حفظ تعادل بدن از نظر مزاجی یعنی حفظ سلامتی و هرگاه به هر دلیلی بدن از این حالت تعادل خارج شود، گرمی، سردی، خشکی یا رطوبت در آن افزایش پیدا کرده و موجب بروز بیماری می شود. همچنین نوع تغذیه، پوشاک، خواب و بیداری، حالت های عصبی، روانی و… ارتباط مستقیمی با حالات طبیعی یا مزاجی هر فرد دارد. بنابراین برای داشتن زندگی سالم و موفق، همه ی ما نیازمند شناخت مزاج یا طبیعت خود هستیم.

انواع مزاج

به طور کلی 9 مزاج برای بدن می توان متصور بود. مزاج های مفرد که شامل گرمی، سردی، تری و خشکی است و مزاج های مرکب که شامل گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک و سرد و تر است و نهمین آنها مزاج معتدل است. مزاج ها ساعت به ساعت با تغییراتی که در نوع تغذیه، رفتار، خواب و فعالیت های فیزیکی و البته شرایط اقلیمی افراد به وجود می آید، تغییر می کنند.

البته توجه به این نکته نیز مهم است که مزاج در سنین، فصول و اندام های مختلف نیز متفاوت است و البته این مزاج ها بر یکدیگر تاثیر می گذارند. برای نمونه در نظر بگیرید که فصل بهار مزاجی گرم و تر دارد و بنابراین افرادی که مزاج گرم و تر دارند و در اصطلاح به آنها دموی مزاج می گوییم تحت تاثیر این مزاج قرار می گیرند.

انواع طبع

به طور کلی چهار نوع طبع گرم، خشک، سرد و مرطوب وجود دارد.

افراد صفراوی مزاج دارای طبع گرم و خشک، افراد سوداوی مزاج دارای طبع سرد وخشک، افراد بلغمی دارای طبع سرد و مرطوب و افراد دموی دارای طبع گرم و مرطوب می باشند. نکته ی قابل توجه این است که اگر در بدن فردی، میزان هر کدام از اخلاط چهارگانه در حال تعادل باشد، او دارای طبع معتدل است. ولی اگر به علل مختلف مانند تغذیه ی نامناسب، روحیات اخلاقی نامناسب و… دو یا سه خلط در خونش بالا رفته و با یکدیگر مخلوط شود، به طوری که از خصوصیّات هر کدام از اخلاط چهارگانه در وجودش پیدا شده و باعث تغییر رفتار یا تغییر مزاج ظاهری او شود می گوییم فرد، دارای طبع مختلط است.

مزاج و فصول سال

قدما معتقد بودند:

• بهار، گرم و تر است. در این فصل غلبه مزاج خونی زیاد روی می‌دهد. تغییرات کیفی خون در این فصل ظهوری کامل دارد.
• تابستان، گرم و خشک است و هم مزاج صفراء است. از علایم این مزاج، تشنگی است.
• پاییز، سرد و خشک است و به مزاج سوداء نزدیک است. خشکی پوست از علایم این فصل است.
• زمستان، سرد و تر بوده و غلبه بلغم در این فصل زیاد بروز می‌کند. کندی هضم و بیماری سرماخوردگی بیشتر در این فصل دیده می‌شود.

مزاج و سال‌های عمر

قدما معتقد بودند ارتباط تنگاتنگی مابین سال‌های عمر انسان و مزاج او وجود دارد.

• کودکی، مزاج کودک گرم و تر است (خون).
• جوانی، جوانان مزاجی گرم و خشک دارند (صفرا).
• میانسالی، مزاج در میانسالها سرد و خشک است (سودا).
• پیری، در پیری مزاج شخص به طرف سردی و تری می‌گراید (بلغم).

علل ایجاد طبع گرم

مواردی که موجب ایجاد طبع گرم می شوند عبارتند از عفونت های مختلف، غم و شادی در حد اعتدال، خواب و بیداری در حد اعتدال، بادکش کردن بدن (با پنبه و آتش) یا حجامت خشک، شنیدن خبرهای خوش و شادی آور، مصرف خوراکی های گرمی بخش (مثل زنجبیل، عسل، فسنجان، آبگوشت با گوشت بره و…) مشاغل گرم (مثل آهنگری و شاطری)، ماساژ درمانی، دوره های مختلف سنی مثل دوره ی بلوغ، حاملگی، یائسگی، پوشیدن لباس گرم یا روغن مالی بدن و… .

علل ایجاد طبع سرد

برخی از مواردی که موجب می شوند فرد طبعی سرد داشته باشد عبارتند از ترس شدید، زندانی بودن به مدت طولانی، غم و اندوه بیش از حد، استفاده از گیاهان سرد مثل کاسنی و بید، پرخوری، شادی بیش از حد، خواب زیاد، تحرک کم، لذت بیش از اندازه (مثل خوردن قرص های روان گردان)، شغل سردی بخش (مثل کار در قصابی و سردخانه)، استفاده ی زیاد از وسایلی مثل کولر یا پنکه که تأثیر سردی دارند، خوردن خوراکی های سرد مثل سوپ جو، آب دوغ خیار، ماهی سرخ کرده، ترشیجات و… .

علل ایجاد طبع مرطوب

برخی از مواردی که موجب می شوند فرد طبع مرطوبی داشته باشد عبارتند از خواب، آرامش، پرخوری، سنگ کلیه، بودن در جاهای رطوبت بخش مثل کار در شالیزار و حمام کردن با شکم پُر، خوردن غذاهای رطوبت بخش (مثل آش، دوغ، کاهو و خوردن آب زیاد)، تماس با کولر و نشستن روی زمین مرطوب و سرد، تماس با چیزهایی که گرمی لطیف می دهند و رطوبت را به جریان می اندازند مثل کارکردن در مزارع گل و گلخانه.

علل ایجاد طبع خشک

برخی از مواردی که موجب می شوند طبع خشکی داشته باشد عبارتند از کم خوابی، کم خوردن غذا، مقاربت زیاد (نزدیکی جنسی زیاد)، استفاده ی زیاد از ملین ها (نرم کننده ی غذا)، مصرف ادویه هایی مثل فلفل، دارچین و زنجبیل، استحمام بیش از حد، استفاده از خوراکی هایی که موجب یبوست می شوند( مثل نعناغ، موز و …)، خوردن خوراکی هایی که موجب خشکی در بدن می شوند مثل بادمجان سرخ کرده، قهوه و آجیل، داشتن حالات روحی شدید (مثل خشم، غم، شادی، لذت و…)، تماس با عوامل سردی که مانع رسیدن غذا به اندام ها می شود (مثل قرار گرفتن در آب سرد یا نشستن زیاد بر روی زمین سرد)، تماس با هر چیزی که بسیار گرم است و بر اثر آن نیروی بدن ضعیف می شود (مثل کار کردن دائمی در کنار تنور و کوره ی آهنگری).

آیا می توان مزاج را تغییر داد؟

هر فردی دارای دو گونه طبع اصلی و اکتسابی است. طبع اصلی هر فرد، طبع مادرزادی اوست که از پدر و مادرش به ارث می برد. همچنین ممکن است طبع اصلی فرد با گذشت زمان، به علت تغذیه ی نادرست، شرایط آب و هوایی و شیوه ی زندگی نادرست، تغییر کند و طبع جدیدی در او به وجود آید که به آن، طبع اکتسابی می گویند.

در طب سنتی تدابیر و راهکارهای متنوعی برای تغییر مزاج وجود دارد؛ بنابراین امکان آن وجود دارد اما کار چندان ساده ای نیست و تنها در شرایط خاص به بیماران توصیه می شود. با همه اینها می توان مزاج های سرد را به گرم و مزاج های گرم را به سرد تبدیل کرد اما واقعیت این است که ما این کار را مخصوصا در مورد دوم یعنی تغییر مزاج گرم به سرد اصلا درست نمی دانیم.

مهمترین علتی که برای آن داریم این است که در مزاج های گرم انرژی حیاتی در بدن وجود دارد که خود مهمترین اصل برای سلامت است. حالا اگر بیاییم این مزاج را به سمت سردی هدایت کنیم یعنی داریم به مرور انرژی حیات را در بدن فرد کاهش می دهیم؛ بنابراین این کار توصیه نمی شود مگر در شرایطی که متخصص یا پزشک طب سنتی برای درمان یا کنترل بیماری آن هم در شرایط خاص تغییر مزاج گرم به سرد را تجویز کند اما در مورد تغییر مزاج سرد به گرم موضوع فرق می کند؛ اگرچه باز هم باید تاکید کنم که این مسیر باید با مشاوره متخصص طب سنتی و فرد کاربلد انجام شود چون در صورتی که استانداردهای کار رعایت نشود، این فرآیند با عوارض و بیماری همراه خواهد شد.

ناگفته نماند که در میان موجودات زنده، مزاج انسان به میزان زیادی تغییر می کند، ولی طبیعت یا مزاج حیوانات و گیاهان هیچ وقت به طور کامل تغییر نمی کند بلکه با توجه به شرایط آب و هوایی میزان، گرمی، سردی، خشکی و رطوبت آن ها کمی تغییر می کند. به عنوان مثال طبیعت سیر گرم است، در هر منطقه ی جغرافیایی که کشت شود فقط با توجه به شرایط آب و هوایی، میزان گرمی به وجود نمی آید و هیچ وقت طبیعت آن سرد نمی شود. البته می توان مزاج تغییر یافته ی فرد را دوباره با اصلاح مزاج، به مزاج مادر زادی برگرداند.

بهترین مزاج کدام است؟

در این مورد به طور کلی نمی توان اظهارنظر کرد چون هر فرد با توجه به مزاج خلقی خودش و سبک زندگی که دارد ممکن است احساس سلامتی داشته باشد اما از دیدگاه من بهترین مزاج گرمی و تری است. گرمی انرژی و حیات دارد؛ درست مثل خورشید که اگر نباشد کل حیات از بین می رود و از طرفی تری هم مانند آب، حیات بخش است.

بر اساس همین دیدگاه به نظرم گرمی و تری لازمه صددرصد حیات است. افرادی که گرمی و تری دارند (دموی مزاج ها) اگر بر اساس اصول درست زندگی کنند و سبک زندگی صحیحی داشته باشند و تغذیه شان را رعایت کنند از جمله افرادی هستند که می توانند عمر طولانی تری داشته باشند. البته بعد از این مزاج می توان به گرمی و خشکی، سردی و خشکی و در نهایت سردی و تری اشاره کرد.

البته افرادی که مزاج سرد و تر دارند هم اگر با مشاوره یک متخصص طب سنتی زندگی کنند می توانند نتیجه خوبی بگیرند. این گروه غالبا مقاومت کمی در برابر ناملایمات دارند. پرهیزهای غذایی خاصی دارند و اصولا با هر ناپرهیزی حال شان دگرگون می شود در حالی که افرادی که گرم و تر هستند به این سادگی ها دچار مشکل نمی شوند و کمتر به زحمت می افتند.

بدترین مزاج

بدترین نوع طبع مختلط از نظر جسمانی، اختلاط دو طبع اکتسابی صفرا و بلغم است و از نظر روانی، اختلاط دو طبع اکتسابی صفرا و سوداست و به این ترتیب دارنده ی طبع مختلط صفرا و بلغم به بیمارستان و پزشک نیاز دارد ولی دارنده ی طبع مختلط صفرا و سودا و طبع مختلط سودا و بلغم به علت از دست دادن تعادل روحی و روانی خود به روانپزشک نیاز بیشتری خواهد داشت.

تشخیص طبع با توجه به گروه خونی

آسان ترین راه برای تشخیص طبع مادرزادی اشخاص مطابقت دادن آن با گروه های خونی است. هر کدام از گروه های خونی AB ، B ، A و O طبع خاصی دارند که قابل تغییر نیست برای مثال اغلب افرادی که گروه خونی A دارند طبع سوداوی، افراد دارای گروه خونی B طبع بلغمی، گروه خونی O طبع دموی و افرادی که گروه خونیAB دارند، دارای طبع صفراوی هستند.

ممکن است فردی با گروه خونی A دارای مجموعه ای از علایم بلغمی باشد که در این صورت طبع مادرزادی او سودا و طبع اکتسابی اش بلغم خواهد بود. بهترین پیشنهاد برای درمان چنین فردی، درمان طبع اکتسابی اوست نه طبع مادر زادی.

دو گروه خونی +O و+ AB اکثراً طبع گرم و دو گروه خونی A و B (مثبت و منفی) اکثراً طبع سرد دارند. هر چقدر از گروه خونی O به سمت گروه خونی AB می رویم خون کثیف و خشک تر می شود. بیشترین بیماری های قلبی، واریس و گرفتگی رگ ها در گروه های خونی Aو AB دیده می شوند زیرا خون در آنها خشک تر و در نتیجه رسوبش بیشتر است (یعنی در رگ ها جاری نمی شود). بیماری هایی مثل قند، چربی و… در گروه های خونی A و AB زودتر از سایر گروه ها ایجاد می شود و این دو گروه خونی دستگاه ایمنی ضعیف تری دارند.

اصلاح مزاج

اصلاح مزاج، یعنی درمان مزاج اکتسابی و بازگرداندن آن به مزاج اصلی و حفظ آن با استفاده از مٌصلح.

به ماده ی خوراکی یا غیرخوراکی که مصرف همزمان آن با سایر مواد، طبع فرد را معتدل نموده و از مشکلات احتمالی ایجاد شده ی آنها جلوگیری می نماید و همچنین هضم آن را آسان تر می کند، مُصلح می گویند. برای نمونه اگر فرد صفراوی یا دموی بیش از حد عسل مصرف کند. موجب بروز حساسیّت یا خارش بدنش می شود یا اگر فرد بلغمی بیش از حد آب بنوشد موجب بروز بیماری، سردی، خستگی، سستی و پرخوابی در او می شود. بنابراین برای پیشگیری یا کاهش مشکلات ناشی از مصرف برخی مواد غذایی باید از مصلح آن استفاده نمود.

نبض ما– گردآوری

منابع

جام جم، راسخون، ویکی پدیا