نکاتی مهم در مورد کفاره روزه
ممکن است بیمارانی نتوانسته باشند در ماه رمضان روزه بگیرد، آنها می توانند پس از بهبودی بعد از ماه رمضان تا رمضان سال بعد روزه ای که نگرفته اند را قضا کند، اگر این کار را انجام دهند کفاره ندارد. اما اگر بیمار نتواند تا رمضان سال بعد روزه اش را قضا کند به این دلیل که بیماری او در کل سال باشد و یا عمدا قضا نکند کفاره ای باید بدهد.
نبض ما – در ادامه به بررسی حالات محتلفی که ممکن شخص به جهت آن نتوانسته روزه بگیرد می پردازیم و احکام آن را بر طبق فتوای برخی مراجع ذکر می کنیم:
انواع کفاره روزه
قضا دارد، کفاره واجب است
هرگاه در ماه مبارک رمضان کارهایی که روزه را باطل می‌کند را از روی عمد و اختیار و بدون عذر شرعی انجام دهد، علاوه بر این که روزه او باطل می‌شود و قضا دارد، کفاره نیز بر او واجب است اعم از این که هنگام انجام مفطر، عالم به وجوب کفاره باشد یا نه.
قضا دارد، کفاره واجب است
اگر فردی به خاطر عذری احتمال دهد که روزه‌ی ماه مبارک رمضان بر او واجب نیست و به همین دلیل روزه نگیرد، ولی بعداً معلوم شود که روزه بر او واجب بوده، علاوه بر قضا، کفاره هم بر او واجب است. (صرف احتمال عدم وجوب روزه‌ی ماه مبارک رمضان برای افطار کافی نیست). بلی اگر افطار به علت ترس از ضرر باشد و ترس هم منشأ عقلایی داشته باشد کفاره ندارد، ولی قضا بر او واجب است.
قضا دارد، کفاره واجب نیست
اگر به سبب بی‌اطلاعی از حکم شرعی، کاری را انجام دهد که روزه را باطل می‌کند، مثل این که نمی‌دانست سر زیر آب کردن روزه را باطل می‌کند و سر زیر آب کرد، روزه‌اش باطل است و باید آن را قضا کند، ولی کفاره بر او واجب نیست.
قضا دارد، کفاره واجب نیست
اگر به جهتی باطل کردن روزه برای او جایز یا واجب شود، مانند این که او را مجبور کنند کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، یا برای نجات جان غریق خود را در آب بیاندازد، در این صورت، کفاره بر او واجب نیست، ولی باید قضای آن روز را به جا آورد.
کفاره روزه مریض
– آیت الله شبیری زنجانی: باید برای هر روز یک مد که به احتیاط واجب حدود (۹۰۰ گرم) است طعام به فقیر بدهد.
– آیت الله مکارم شیرازی: احتیاط واجب آن است که روزه هایی را که نگرفته، بعد از ماه رمضان قضا کند و برای هر روز یک مُد طعام به فقیر دهد، هم چنین، اگر ترک روزه به خاطر بیماری بوده، بعد بیماری رفع شده و عذر دیگری مانند مسافرت پیش آمده است.
سوال ها و پاسخ های مرتبط
پاسخ: فدیه تأخیر قضاى روزه ماه رمضان هر چند به مدت چند سال هم به تأخیر افتاده باشد، یک بار واجب است و آن عبارت است از یک مد طعام براى هر روز و فدیه هم زمانى واجب مىشود که تأخیر قضاى روزه ماه رمضان تا ماه رمضان دیگر بر اثر سهل انگارى و بدون عذر شرعى باشد، ولى اگر به خاطر عذرى باشد که شرعا مانع صحت روزه است، فدیهاى ندارد.
سوال: زنى به علت بیمارى از روزه گرفتن معذور است و قادر بر قضا کردن آنها تا ماه رمضان سال آینده هم نیست، در این صورت آیا کفاره بر او واجب است یا بر شوهرش؟
پاسخ: اگر افطار روزه ماه رمضان از جهت بیمارى و تأخیر قضاى آن هم از جهت ادامه بیمارى بوده است، براى هر روز یک مد طعام به عنوان فدیه بر خود زن واجب است و چیزى بر عهده شوهرش نیست.
سوال: شخصى ۱۰ روز روزه بر عهده دارد و در روز بیستم شعبان شروع به روزه گرفتن مى‌کند، آیا در این صورت مىتواند عمداً روزه خود را قبل یا بعد از زوال، افطار کند؟ در صورتى که قبل یا بعد از زوال افطار کند، چه مقدار کفّاره دارد؟
پاسخ: در فرض مذکور افطار عمدى براى او جایز نیست و اگر عمداً افطار کند، در صورتى که قبل از زوال باشد، کفّارهاى بر او واجب نیست و اگر بعد از زوال باشد، کفاره بر او واجب است که عبارت است از غذا دادن به ۱۰ مسکین، و در صورت عدم تمکن، واجب است سه روز روزه بگیرد.
سوال: زنى در دو سال متوالى در ماه مبارک رمضان حامله بوده و قدرت روزه گرفتن در آن ایام را نداشته است، ولى در حال حاضر توانایى روزه گرفتن را دارد، حکم او چیست؟ آیا کفاره جمع بر او واجب است یا فقط قضاى آن را باید به جا آورد؟ تأخیر او در قضاى روزه چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر بر اثر عذر شرعى روزه ماه رمضان را نگرفته، فقط قضا بر او واجب است، و اگر عذر او در خوردن روزه خوف از ضرر روزه بر جنین یا کودکش بوده، باید علاوه بر قضا، براى هر روز یک مد طعام به عنوان فدیه بپردازد و اگر قضا را بعد از ماه رمضان تا ماه رمضان سال بعد، بدون عذر شرعى به تأخیر انداخته، فدیه دیگرى هم بر او واجب است یعنى باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
سوال: آیا رعایت ترتیب بین قضا و کفاره، در کفاره روزه واجب است یا خیر؟
پاسخ: واجب نیست.
سوال: ۱۸ روز روزه به علت مسافرت در ماه رمضان براى انجام مأموریت دینى بر عهدهام است، وظیفه من چیست؟ آیا قضاى آنها بر من واجب است؟
پاسخ: قضاى روزههاى ماه رمضان که بر اثر مسافرت از شما فوت شده، واجب است.
سوال: اگر کسى براى گرفتن روزه قضاى ماه رمضان اجیر شود و بعد از زوال افطار کند، آیا کفّاره بر او واجب است یا خیر؟
پاسخ: کفاره بر او واجب نیست.
سوال: کسانى که در ماه رمضان براى انجام وظیفه دینى در مسافرت هستند و به همین دلیل نمىتوانند روزه بگیرند، اگر در حال حاضر بعد از چند سال تأخیر، بخواهند روزه بگیرند، آیا پرداخت کفاره بر آنها واجب است؟
پاسخ: اگر قضاى روزه ماه رمضان را به علت استمرار عذرى که مانع روزه گرفتن است تا ماه رمضان سال آینده به تأخیر انداخته باشند، قضاى روزههایى که از آنان فوت شده کافى است و واجب نیست براى هر روزى یک مد طعام فدیه بدهند، هر چند احتیاط در جمع بین قضا و فدیه است. ولى اگر تأخیر در قضاى روزه به خاطر سهل انگارى و بدون عذر باشد، جمع بین قضا و فدیه بر آنها واجب است.
سوال: شخصى به مدت ۱۰ سال بر اثر جهل نماز نخوانده و روزه نگرفته است، فعلاً توبه کرده و به سوى خدا بازگشته و تصمیم بر جبران آنها گرفته است، ولى توانایى قضاى همه روزههاى فوت شده را ندارد و مالى هم ندارد که با آن کفارههایش را بپردازد، آیا صحیح است که فقط به استغفار اکتفا کند؟
پاسخ: قضاى روزههاى فوت شده در هیچ صورتى ساقط نمىشود، ولى نسبت به کفاره افطاره عمدى روزه ماه رمضان، چنانچه قدرت بر روزه دو ماه و یا اطعام ۶۰ مسکین براى هر روز نداشته باشد، باید به هر تعداد فقیر که قادر است غذا بدهد و احتیاط آن است که استغفار نیز بکند و اگر به هیچ وجه قادر به دادن غذا به فقرا نیست، فقط کافى است که استغفار کند یعنى با دل و زبان خود بگوید: «استغفرالله»(از خداوند بخشایش مىطلبم).
سوال: من به علّت عدم قدرت مالى و بدنى نتوانستم براى انجام کفّاره‌هایى که بر من واجب شده بود روزه بگیرم و یا به مساکین اطعام کنم و در نتیجه، استغفار کردم، لکن به لطف الهى اکنون توان روزه گرفتن یا اطعام نمودن را دارم، وظیفهام چیست؟
پاسخ: در فرض مرقوم، انجام کفاره لازم نیست گر چه احتیاط مستحب آن است که انجام داده شود.
سوال: اگر شخصى بر اثر جهل به وجوب قضاى روزه تا قبل از ماه رمضان سال آینده قضاى روزههایش را به تأخیر اندازد، چه حکمى دارد؟
پاسخ: فدیه تأخیر قضاى روزه تا ماه رمضان سال بعد، بر اثر جهل به وجوب آن ساقط نمىشود.
سوال: فردى که به مدت صد و بیست روز روزه نگرفته، چه وظیفهاى دارد؟ آیا باید براى هر روز شصت روز روزه بگیرد؟ و آیا کفاره بر او واجب است؟
پاسخ: قضاى آنچه از ماه رمضان از او فوت شده، بر او واجب است و اگر افطار عمدى و بدون عذر شرعى بوده، علاوه بر قضا، کفاره هر روز هم واجب است که عبارت است از ۶۰ روز روزه یا اطعام ۶۰ فقیر و یا دادن ۶۰ مد طعام به ۶۰ مسکین که سهم هر کدام یک مدّ است.
سوال: تقریباً یک ماه روزه گرفتهام به این نیت که اگر روزهاى بر عهدهام باشد قضاى آن محسوب شود و اگر روزهاى بر عهدهام نیست به قصد قربت مطلق باشد، آیا این یک ماه روزه به حساب روزههاى قضایى که بر ذمّه دارم، محسوب مىشود؟
پاسخ: اگر به نیت آنچه که در زمان روزه گرفتن شرعاً مأمور به آن بودهاید، اعم از روزه قضاء یا مستحبى، روزه گرفتهاید و روزه قضا هم بر عهده شما باشد، به عنوان روزه قضا محسوب مىشود.
سوال: کسى که نمىداند چه مقدار روزه قضا دارد و با فرض داشتن روزه قضا روزه مستحبى بگیرد، اگر معتقد باشد که روزه قضا ندارد، آیا به عنوان روزه قضا محسوب مىشود؟
پاسخ: روزههایى را که به نیت استحباب گرفته به جاى روزه قضایى که بر عهدهاش هست، محسوب نمىشود.
سوال: نظر شریف جنابعالى درباره شخصى که بر اثر جهل به مسأله، عمداً روزه‌اش را افطار کرده، چیست؟ آیا فقط قضا بر او واجب است یا اینکه کفّاره هم باید بدهد؟
پاسخ: اگر به سبب بى‌اطلاعى از حکم شرعى، کارى را انجام دهد که روزه را باطل مى‌کند ـ مثل اینکه نمى‌دانست خوردن دارو نیز مانند سایر خوردنی‌ها روزه را باطل مى‌کند و در روز ماه رمضان دارو خورد ـ روزه‌اش باطل است و باید آن را قضا کند ولى کفّاره بر او واجب نیست.
سوال: کسى که در اوایل سن تکلیف بر اثر ضعف و عدم توانایى، نتوانسته روزه بگیرد، آیا فقط قضا بر او واجب است یا قضا و کفّاره با هم بر او واجب است؟
پاسخ: اگر گرفتن روزه براى او حرجى نبوده و عمداً افطار کرده، علاوه بر قضا، کفاره نیز بر او واجب است و اگر خوف داشته باشد که اگر روزه بگیرد مریض شود، فقط قضاى روزهها بر عهده او است.
سوال: کسى که تعداد روزهایى که روزه نگرفته و مقدار نمازهایى را که نخوانده نمىداند، وظیفهاش چیست؟ کسى هم که نمىداند روزه‌اش را بر اثر عذر شرعى افطار کرده و یا عمداً آن را خورده است، چه حکمى دارد؟
پاسخ: جایز است که به قضاى آن مقدار از نماز و روزههایش که یقین به فوت آنها دارد، اکتفا کند، و در صورت شک در افطار عمدى کفّاره واجب نیست.
سوال: اگر شخصى که در ماه رمضان روزه‌دار است، در یکى از روزها براى خوردن سحرى بیدار نشود و لذا نتواند روزه را تا غروب ادامه دهد و در وسط روز حادثهاى براى او اتفاق بیفتد و روزه را افطار کند، آیا یک کفاره بر او واجب است یا کفاره جمع؟
پاسخ: اگر روزه را تا حدى ادامه دهد که روزه بر اثر تشنگى و گرسنگى براى او حرجى شود و در نتیجه آن را افطار کند، فقط قضا بر او واجب است و کفّارهاى ندارد.
سوال: اگر شک کنم در اینکه اقدام به گرفتن قضاى روزههایى را که بر عهدهام بوده، کردهام یا خیر تکلیف من چیست؟
پاسخ: اگر یقین به اشتغال قبلى ذمّه خود دارید، واجب است به مقدارى که موجب یقین به انجام تکلیف مىشود، روزه قضا بگیرید.
سوال: کسى که هنگام بلوغ فقط یازده روز از ماه رمضان را روزه گرفته و یک روز را هم در موقع ظهر افطار کرده و در مجموع هجده روز روزه نگرفته است، و در مورد آن هجده روز نمىدانسته که با ترک عمدى روزه کفّاره بر او واجب است، چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر روزه ماه رمضان را از روى عمد و بدون عذر شرعى افطار کرده، باید علاوه بر قضا، کفّاره هم بدهد اعم از اینکه هنگام خوردن روزه عالم به وجوب کفّاره و یا جاهل به آن باشد.
سوال: اگر پزشک به بیمارى بگوید که روزه براى شما ضرر داد و او هم روزه نگیرد، ولى بعد از چند سال بفهمد که روزه براى وى ضرر نداشته و پزشک در تشخیص خود اشتباه کرده است، آیا قضا و کفّاره بر او واجب است؟
پاسخ: اگر از گفته پزشک متخصص و امین و یا از منشأ عقلایى دیگر، خوف از ضرر پیدا کند و روزه نگیرد، فقط قضا بر او واجب است.
نبض ما – گردآوری
منابع: توضیح المسائل مراجع، اجوبه الاستفتات رهبر معظم انقلاب
