چای سیاه مفید یا مضر؟

چای سیاه یکی از پر طرفدارترین نوشیدنی‌های دنیاست که در بین ایرانیان از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار است و معمولاً ایرانیان بعد از مصرف غذا از این نوشیدنی‌ استفاده می‌کنند.

نبض ما– چای سیاه به عنوان نوشیدنی پیش غذا، پس غذا و در وعده صبحانه مصرف می‌شود و می‌توان گفت که بعد از آب یکی از ارزانترین و پرطرفدارترین نوشیدنی‌ها در دنیا محسوب می‌شود که می‌تواند فواید و مضراتی داشته باشد.

چای با دم کردن برگها، جوانه‌ها یا شاخه‌های فرآوری شده بوته چای به مدت چند دقیقه درآب داغ درست می‌شود. فرآوری آن می‌تواند شامل اکسیداسیون، حرارت دهی، خشکسازی و افزودن گیاهان، گلها، چاشنیها و میوه‌های دیگر به آن باشد.

چای یک منبع طبیعی از کافئین، تئوفیلین، تیانین و آنتی اکسیدان‌ها است، اما تقریباً بدون چربی، کربوهیدرات‌ها، یا پروتئین آن دارای طعمی مطلوب است که کمی تلخ و گس می‌باشد.

چای سیاه چیست؟

چای به ۴ دسته تقسیم می‌شود:

• تخمیری (چای سیاه)
• تخمیرنشده (چای سبز)
• نیمه تخمیری (چای اولانگ و پوچونگ)
• چای سفید

چای سیاه در بیشتر نقاط جنوب آسیا (هند، سریلانکا، بنگلادش، پاکستان و غیره)، و نیز درقرن اخیر دربسیاری از کشورهای آفریقائی از جمله کنیا، بروندی، روآندا، مالاوی و زیمبابوه متداول بوده‌است.

چینی‌ها آن را «چای سرخ» می‌نامند زیرا رنگ مایع دم کرده آن سرخ است. غربی‌ها هم آن را «چای سیاه» می‌گویند چون برگ‌های چایی که معمولاً دم می‌کنند به رنگ مشکی است.

چای سیاه در طبقه‌بندی دیگر به عنوان چای «ناب» یا CTC (خرد، پخش و به هم پیچیده، روش تولیدی که درسال۱۹۳۲ابداع شده‌است) مطرح می‌شود. چای‌های سیاه غیر مخلوط نیز از طریق مکان، زمان و فصل (اول، دوم، یا پاییز) تولید خود شناخته می‌شوند.

نکات ضد و نقیض در مورد مصرف چای سیاه

بررسی‌ها نشان داده‌ است که چای می‌تواند برای سلامتی مفید باشد و گاهی نیز تصورات نادرستی درباره این نوشیدنی مطرح می‌شود که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد.

برخی متخصصان معتقدند چای برای سلامتی دهان و دندان مفید است این در حالی است که برخی نیز عنوان می‌کنند که مصرف زیاد چای  سیاه موجب سیاه‌ شدن دندان‌ها می‌شود.

برخی از متخصصان می‌گویند که مصرف چای موجب بروز کم‌خونی می‌شود و برخی‌ها نیز معتقد هستند که مصرف چای موجب کم‌خونی می‌شود.

بسیاری از متخصصان معتقدند که مصرف معمولی چای ضرر ندارد ولی برخی از متخصصان تغذیه معتقدند که اگر بیش از ۵ لیوان چای در روز مصرف شود مشکل‌زاست.

برخی‌ها می‌گویند مصرف چای سرطان‌زاست ولی متخصصانی نیز می‌گویند که چای سرشار از آنتی اکسیدان است و از سرطان پیشگیری می‌کند.

با این حال ما به نظرات هر دو دسته در این مقاله اشاره می کنیم و تحقیق بیشتر را بر عهده خواننده می گذاریم.

خواص چای سیاه در طب سنتی

چای سیاه نیز مانند هر خوراکی دیگری فواید و زیان‌هایی دارد. اما از آنجا که طبیعت آن، در درجه دوم گرم و خشک است، مدام‌نوشیدن آن زیان‌آور نیست؛ پس افرادی که از نوشیدن چای، دچار مشکل می‌شوند، دارای سوء مزاج، ضعف مزاج یا… هستند.

طبیعت چای، بنابر نظر حکیم عقیلی خراسانی، گرم و خشک در مرحله دوم است و اینکه برخی به‌جهت تسکین عطش و کاهش حرارت و التهاب داخلی بدن، آن را سرد دانسته‌اند، اصلاً درست نیست. سبب این آثار، به تلطیف اخلاط بلغمی غلیظ و پاکسازی اخلاط لزج از سطح دستگاه گوارش مربوط است.

چای سیاه موجب تعدیل مزاج و تقویت اندام‌های بدن می‌شود؛ حرارت غریزی و به‌تبع آن، ارواح و قوای بدن را تقویت می‌کند؛ و به‌خاطر قبض و عطریتی که دارد، موجب تقویت معده می‌شود، همچنین چای سیاه به‌علت حرارتی که دارد می‌تواند موجب افزایش قوای جنسی در افراد با مزاج سرد و تَر شود.

به‌خلاف آب، نوشیدن یک فنجان چای پس از غذاهای سنگین، به برطرف‌کردن آثار زیان‌بار غذاهای چرب کمک می‌کند و موجب احساس راحتی در معده می‌شود. همچنین چای به‌خاطر حرارت مزاجی خود، اخلاط لزج را از مسیرهایی که در آن تجمع یافته‌اند، پاک می‌کند و انسدادهای مجاری بدن را باز می‌نماید و همچنین تشنگی کاذب را برطرف می‌کند. نوشیدن چای، موجب افزایش ترشح عرق و ادرار است؛ پس به دفع مواد زائد کمک می‌کند.

از دیگر خواص چای سیاه می‌توان به تسکین برخی سردردها، تصفیه خون و بهبود رنگ چهره، پاکسازی معده و مغز، کاهش بوی بد دهان، کاهش اندوه و افزایش نشاط، رفع برخی از مشکلات ادراری، و کمک به بهبود خواب اشاره کرد.

مضرات چای سیاه در طب سنتی

باید دانست مانند هر گیاه دیگری، چای نیز اگر به‌جا و درست استفاده نشود، می‌تواند موجب بروز عوارضی شود که از جمله احساس ترشی در دهان، سردرد، دامن‌زدن به گرمی و خشکی بدن در برخی افراد، بی‌خوابی و… را می‌توان ذکر کرد.

احمدرضا درستی مطلق، متخصص تغذیه، درباره مضرات چای سیاه چنین می گوید: « از دید علمی چای چند مزیت دارد و یکی از مزیت‌های آن این است که یک لیوان چای، فلوئور مورد نیاز یک فرد را در طول روز تأمین می‌کند و مصرف ۳ لیوان چای در روز مانعی ندارد.

اگر بیش از ۵ لیوان چای سیاه در روز مصرف شود، به بدن ضرر می‌رساند و موجب افزایش فلوئور بدن و بروز فلوئوریست در بدن و بروز نقاط قهوه‌ای رنگ بر روی دندان می‌شود، دندان‌ها را از بین می‌برد و استخوان را نیز پوک می‌کند.

چای را باید با فاصله نیم ساعت بعد از غذا مصرف کرد به دلیل اینکه از جذب آهن در بدن پیشگیری می‌کند؛ به همین دلیل توصیه می‌شود که چای را همراه با غذا مصرف نشود.

چای سرشار از آنتی اکسیدان است و زمانی که حرارت می‌بیند و دم می‌کشد، تغییراتی را از خود نشان می‌دهد. مواد آنتی اکسیدانی موجود در چای بر اثر حرارت طولانی مدت از بین می‌روند و ارزش غذایی خود را از دست می‌دهد. بهتر است که چای را بعد از غذا و با فاصله ۲ ساعت مصرف کرد به دلیل اینکه مصرف چای بعد از غذا، تمام آهن غذا را از بین می‌برد و مانع جذب آن در بدن می‌شود.»

محمد صالحی سورمقی استاد فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز می‌گوید: « افراد روزانه به یک‌هزار و ۵۰۰ میلی گرم کافئین نیاز دارند که این مقدار ضرری برای بدن ایجاد نمی‌کند ولی متخصصان توصیه می‌کنند که افراد روزانه یک‌هزار میلی گرم کافئین مصرف کنند؛ به طور معمول یک لیوان نوشابه کولا ۷۰ میلی گرم کافئین دارد و یک لیوان چای ۱۰۰ میلی گرم کافئین دارد که مصرف روزانه ۱۰ لیوان چای مشکلی ایجاد نمی‌کند.

زنان حامله در دوران بارداری خود به ۳۵۰ میلی گرم کافئین احتیاج دارند و به دلیل اینکه کافئین موجب تحریک می‌شود، زنان باردار می‌توانند روزانه ۳ لیوان چای مصرف کنند.

به دلیل اینکه مردم تمام دنیا از این نوشیدنی استفاده می‌کنند، تحقیقات فراوانی در این خصوص صورت گرفته و در هیچ مقاله معتبری سرطان‌زایی و مضرات چای مطرح نشده است.»

مضرات چای کهنه دم

چای جوشیده دارای رنگ سیاه، بو و مزه‌ای نامطبوع است و مصرف آن موجب بروز یبوست در افراد می‌شود. چای جوشیده سرشار از مواد قابضی به نام تانن است که بر اثر جوشیدن چای وارد آن می‌شود و رنگ و مزه چای را تغییر می‌دهد.

چایی که بیشتر از ۱۰ دقیقه دم بکشد، کهنه به شمار می‌رود و نوشیدن این چای کهنه موجب افزایش خستگی در فرد خواهد شد. چای کهنه دم ترشح اسید معده را تحریک می کند و به دلیل ماهیت اسیدی در بروز زخم معده موثر است.

به دلیل وجود مواد مصنوعی در چای های کیسه ای، این قبیل چای ها در مدت زمان کمتری نسبت به چای معمولی رنگ می دهند.

از عوارض مصرف چای کیسه ای و کهنه دم می توان به ریفلاکس و مشکلات گوارشی اشاره کرد. این موارد در مورد دمنوش های گیاهی آماده نیز صدق می کند و دمنوش باید با استفاده از ترکیبات گیاهی و توسط خود فرد تهیه شود.

روش تهیه چای

معمولاً این طور تصور می‌شود که بهترین روش برای تهیه چای، قرار دادن مستقیم آن در یک قوری یا در یک چای دم کنی است که اغلب با استفاده از چای کیسه‌ای انجام می‌شود. اما، چای کاملاً قابل قبول از لحاظ مصرف را می‌توان با استفاده نوع کیسه‌ای آن دم نمود.

برخی افراد هم مرحله استفاده از قوری را دور (میانبر) می‌زنند و چای را بطور مستقیم در یک فنجان یا لیوان تهیه می‌کنند. این روش بیشتر متداول است. اما برای دستیابی به کیفیت قابل قبول چای، لازم است از اصولی برای تهیه آن پیروی شود همچون اختصاص زمان کافی دم کشیدن از طریق قرار دادن چای کیسه‌ای در داخل فنجان پیش از ریختن آب داغ.

از لحاظ تاریخی در چین، روش دم کردن چای به چند دسته تقسیم می‌شود. مرحله اول دم کردن که عبارتست از شستن فوری چای با آب، و سپس مراحل دوم وبعدی آن انجام می‌گیرد. از مرحله سوم تا پنجم تقریباً همیشه به عنوان بهترین بخشهای عمل دم کردن چای به حساب می‌آید، اگرچه انواع چای بطور متفاوتی پاک و شسته می‌شوند، و ممکن است برای دم کردن آنها نیاز به مراحل بیشتری از استفاده از آب جوش باشد.

به عنوان نمونه، بهترین دما برای دم کشیدن چای را براساس نوع آن می‌توان تعیین نمود. چای‌هایی که دارای دوره اکسیداسیون کوتاه باشند و یا اصلاً این دوره را طی نکرده باشند، همچون چای سبز یا سفید، به خوبی در دمایی پایین حدود ۸۰ درجه سانتیگراد دم می‌کشند، درحالی که چای‌های دارای دوره طولانی اکسیداسیون، با در دمایی بالاتر از ۱۰۰ درجه سانتیگراد دم بکشند.

نبض ما– گردآوری

منابع:

پارسی طب، تسنیم، باشگاه خبرنگاران