دید و بازدید نوروز از گذشته تا کنون

یکی از سنت های عید نوروز دید و بازدید است که علاوه بر سنت ایرانی آن، جزو فرهنگ اسلامی نیز می باشد.

نبض ما– تا زمانی که “مسافرت های نوروزی” رسم نشده بود، در شهرها و محله هایی که آشنایی های شغلی و همسایگی و “روابط چهره به چهره” جایی داشت، دید و بازدید های نوروزی، وظیفه ای کم و بیش الزامی به شمار می رفت؛ در حالی که چه بسا آشنایانی هستند که فقط سالی یک بار، آنهم در دید و بازدیدهای نوروزی، به خانه یکدیگر می روند.

 اما رنگ و بوی دید و بازدیدها در ایام نوروز کمرنگ شده، گویی این سنت در حال فراموشی می باشد و چندان رغبتی به آن نشان داده نمی شود. در این میان برخی از خانواده ها همانند سال های گذشته دید و بازدیدهای ایام نوروز را به خوبی انجام می دهند و با بزرگان و اقوام و آشنایان دیداری تازه می کنند.

رسم است که روز نوروز، نخست به دیدن بزرگان فامیل، طایفه و شخصیت های علمی و اجتماعی و منزلتی برویم. در بسیاری از این عید دیدنی ها، همه کسان خانواده شرکت دارند. کتاب های تاریخی و ادبی، تنها از عید دیدنی های رسمی دربارها و امیران و رئیسان خبر می دهند. اصطلاح “دید و بازدید عید” را درست کم از دوره صفویه در ادبیات فارسی سراغ داریم.

دیدن های نوروزی که ناگزیر “بازدیدها” را به دنبال دارد و همراه با روبوسی است. در روزهای نخستین فروردین که تعطیل رسمی است و گاه تا سیزده فروردین بین خویشاوندان و دوستان و آشنایان دور و نزدیک ادامه دارد. رفت و آمد گروهی خانواده ها در کوی و محله به ویژه در شهرهای کوچک هنوز از میان نرفته است، این دید و بازدیدها، تا پاسی از شب، به ویژه برای کسانی که نمی توانند کار روزانه را تعطیل کنند ادامه دارد.

دید و بازدید عید در کتب تاریخی

کتاب « تذکره صفویه کرمان » که گزارشی از رویدادهای سال های ۱۰۶۳ تا ۱۱۰۴ است، “شرح وقایع” هر سال را، که با محاسبه ی ماه و سال بر اساس تقویم قمری است، از برگزاری جشن ها، رسوم و آیین های نوروزی در دستگاه حکومتی آغاز می کند؛ از جمله: حاکم و وزیر و آصف حمیده سیر، در نوروز آن سال (۱۰۸۰قمری) که مصادف با ۱۵ شوال بود، در باغ نظر به عیش و خرمی گذرانده، علما و صلحا و شعرا را به صلات گرانمایه خرسند گردانید (…) و دستار خواهان گسترده، اقسام طعام نزد خاص و عام کشید. روز دیگر به دیدن اعزه ولایت رفته، دو سه روز هم چنین دیدن مردم می نمودند، و بعد از آن هر روزه به ازاء ضیافت نوروزی، هنگامه تیراندازی گرم بود…

دید و بازدید نوروز در کلام گردشگران خارجی

خانم کارلا سرنا(Carla Serena)، جهانگرد معروف ایتالیایی نیز نوروز و آیین های باشکوه آن را که در دوران ناصرالدین شاه و روزهای حضورش در تهران به چشم دیده، به زیبایی توصیف کرده است: … در وسط پیاده روها، تعدادی سوار به همراه فراش و جلودار به عیددیدنی بزرگ ترهای خانواده و قوم و خویش های خود می رفتند، چون در ایران نیز مانند اروپا عادت دید و بازدید سال نو سخت مرسوم است. این موکب سواران در راه گاهی با کالسکه های اعیان و اشراف ایرانی و گاهی با دَم و دستگاه مجلل سفیران بیگانه تلاقی می کردند…

فرد ریچاردز(Frederick Richards)، ‌عضو انجمن سلطنتی نقاشان و حکاکان انگلستان، در نخستین سال‌های حکومت پس از قاجار، به ایران سفر کرده است.

ریچاردز ‌نوروز را در اصفهان گذرانده و شرح توصیفات خود را این‌گونه آورده است: « جشن نوروزی دو هفته به طول می‌انجامد. در طی این مدت،‌ دید و بازدیدهای خانوادگی انجام می‌گیرد و شیرینی و نقل در خانه‌های ایرانیان فراوان است. ایرانیان به این سنت قدیمی اعتقاد دارند که «هرکس در بامداد نوروز، قبل از سخن گفتن، دهان خود را شیرین کند و بدن خود را به روغن بیالاید، در آن سال اتفاقات ناگوار برایش پیش نخواهد آمد.»

«یاکوب ادوارد پولاک» (Jakob Eduard Polak)، پزشک اتریشی دربار ناصرالدین شاه بود که به دعوت امیرکبیر برای تدریس در دارالفنون به   ایران آمد. در سفرنامه او درباره نوروز آمده است.

قبل از عید همه به حمام می روند و سر را حنا می‎گذارند و ناخن‎ها را رنگ می‎کنند. جشن که با نوروز آغاز می‎‎گردد سیزده روز دوام دارد. در طول این روزها تقریبا همه‎ کسب و کارها تعطیل است؛ در این مدت همه منحصراً به تفریح می‎پردازند، از لذایذ خانوادگی برخوردار می‎شوند یا به دید و بازدید یکدیگر می‎روند و به هم تبریک می‎گویند.

اما هرگاه نوروز با ماه رمضان مصادف گردد دیگر شب ها را به خوشگذرانی صرف می‎کنند و روز را روزه نگاه می‎دارند. از روز دوم جشن از صبح خیلی زود جمعیت در تمام کوچه‎ها و میدان‎های عمومی در جنب و جوش است، هر کس جامه‎ نو در بر دارد و از آن‎جا که رنگ‎های روشن بیش از همه طرف توجه است گروه‎هایی را می‎بینید که لباس‎های سبز، آبی و سرخ بر تن دارند و در هم می‎لولند. آشنایانی که با هم روبرو می‎شوند دست یکدیگر را می‎فشارند و با فریاد “عید مبارک” یکدیگر را در آغوش می‎کشند.

کسی که زیردست است در حالی که با دو دست خود یک دست ارباب یا حامی‎اش را در دست می‎گیرد تبریک می‎گوید و جواب تبریک خود را می گیرد. باقی این جشن سیزده روزه وقف دید و بازدید‎ها و تبریک گفتن‎هاست. سرانجام روز سیزدهم یعنی آخرین روز عید فرا می‎رسد. مطابق با یک رسم کهن همه از دروازه‎های شهر خارج می‎شوند و به باغ‎ها روی می‎آورند….

عید نوروز اول

در دید و بازدیدهای نوروزی رسم است که نخست به خانه  کسانی بروند که نوروز اول درگذشت عضوی از آن خانواده است. خانواده های سوگوار افزون به سومین، هفتمین و چهلمین روز، که بیشتر در مسجد برگزار می شود، نخستین نوروز که ممکن است بیش از یازده ماه از مرگ متوفی بگذرد، در خانه می نشینند و در این روز است که خانواده های خویشاوند لباس سیاه را از تن سوگواران در می آورند.

جلسه های “نوروز اول” که جنبه ی نمادین دارد، در عین حال از فضای دید و بازدیدهای نوروزی برخوردار است و دیدار کنندگان، در نوروز اول، به خانواده ی سوگوار تسلیت نمی گویند بلکه برای آنان “آرزوی شادمانی” می کنند.

رسم نوروز اول بیشتر در شهرهایی برگزار می شود که آخرین روز اسفند را به عنوان یاد بود درگذشتگان سال سوگواری کنند.

برخی از آداب دید و بازدید نوروز

آداب دید و بازدید برای میهمان

• دیروقت به خانه میزبان نرفته و همچنین زود هنگام میهمانی نرویم.
• موقع میهمانی رفتن لباس هایی تمیز، خوشبو و زیبا به تن کنیم.
• اگر به قصد دید و بازدید می‏رویم، زیاد ننشسته و ترجیحا از یک ساعت بیشتر نشود.
• مراقب فرزندان کوچک خود باشیم. همچنین بی رویه مراقب فرزندان نباشیم تا از دید و بازدید خود بمانیم.
• اینکه چند مدل میوه و شیرینی تهیه شده، دقیقا به معنی استفاده از تک تک آنها نیست و به خوردن چندی کفایت کنیم.
• هر خانواده ای به نوبۀ خود تمیز و نظیف است، لذا از شستن مجدد میوه‏ ها و یا سوال در مورد نظافت آنها بپرهیزیم.
• اتومبیل خود را جلو درب پارکینگ همسایگان پارک نکنیم.
• در صورتیکه میزبان انسانی کم زبان است، با وی در مورد مسائل روز صحبت کرده و در کل ساکت ننشینیم.
•  در صورت امکان آنها را به خانه خود دعوت نماییم.
• در صورتی که چیزی می‏خوریم، خرده ‏ها و نرمه ‏های آن را از روی زمین جمع کنیم.
• زیاد به وسایل منزل میزبان دقت نکرده و یا اینکه یکسره در مورد وسایل منزل او سوال نپرسیم.
• ترجیحا همانجایی را که برایمان در نظر گرفته ‏اند بنشینیم و تعارف بیجا و فروتنی بی‏مورد را کنار بگذاریم.
• درخواست میوه و یا چای اضافه ننماییم و در صورتی که تشنه هستیم، آنگاه درخواست کنیم.
• با کفش، سگ، گربه، چتر خیس، لباس های گل آلود و … داخل اتاق نشویم.
• قبل از رفتن به میهمانی هماهنگ کنیم، شاید میزبان آمادگی نداشته باشد.
• در صورتیکه برای شام تعارف می‏شویم، با همان تعارف اول قبول ننماییم.
• از تلفن خانه میزبان جهت تماس های طولانی استفاده نکنیم و در کل از همراه خودمان استفاده کنیم.
• معایب منزل، مسیر، پله‏ها، همسایگان و … را به میزبان نگوییم (تا جاییکه امکان دارد).
• در صورتیکه برای شام دعوت شده ‏ایم، غذای خود را کاملا تمام کرده و دسر را هم نوش جان کنیم تا صاحبخانه را خوشحال کنیم و در صورتیکه غذا با ذائقۀ ما همساز نیست، کمتر بخوریم – نه اینکه اصلا نخوریم.
• در صورتی که از سرویس بهداشتی استفاده می‏نماییم، هیچ دلیلی ندارد که تمامی ادوکلن ها و خوشبو کننده ها را تست نماییم
• به تماشای تلویزیون ننشینیم مگر اینکه برنامه مورد علاقه صاحبخانه نیز باشد.
• از وسایل منزل صاحبخانه چیزی قرض نگیریم و یا تقاضای چیزی نامعقول مانند میز نهارخوری و یا ماشین لباسشویی را بصورت امانت نکنیم.
• هنگام ورود کفشهای خود را جفت کنیم تا نظم خود را به صاحبخانه نشان دهیم.

آداب دید و بازدید برای میزبان

– پذیرایی را به بهترین نحو خود انجام دهد و از هیچ چیز کم نگذارد.

– با میهمان به گفتگو نشسته و او را دعوت به صحبت کند.

– کفش های میهمان را هنگام خروج جفت کند و یا حداقل مرتب کند.

– از دیر آمدن و کم لطفی میهمان سخنی به میان نیاورد.

– یکسره به میهمان نگوید “مراقب فرزند خود باشید”.

– در مورد قیمت وسایلی که در منزل دارد و همچنین چگونگی و کیفیت آنها، قبل از پرسش میهمان سخنی به میان نیاورد.

– یکسره با نگاه کردن به ساعت میهمان را وادار به خروج از منزل نکند.

– در صورت امکان پذیرایی را چندین بار انجام دهد و در مورد نیاز میهمان به هر چیزی از وی بپرسد.

– قبل از ورود میهمان منزل را تمیز و مرتب کرده و در صورت وجود فرزندان را آماده پذیرایی از میهمان کند.

– از تماشای تلویزیون در صورتی که میهمان مورد علاقه ‏اش نباشد پرهیز کند.

– یکسره از مسائل زندگی ننالد.

– در صورت امکان چیزهایی که به نظر میهمان جالب است، برایش مهیا نموده و در اختیارش بگذارد مانند آلبوم عکس، جعبۀ خاطرات.

– در حین پذیرایی از میهمان با رایانه کار نکند.

نبض ما– گردآوری

منابع

Mehrnews- persianv- parssea- tabnak