چگونه نقاشی کودکان را تفسیر کنیم؟

تحلیل نقاشی کودکان ابزاری برای شناخت ابعاد درونی آنها است. با توجه به اینکه کودکان به رشد کلامی و شناختی کاملی از فضا و محیط پیرامونی خود نرسیده اند و از طرفی نقاشی کودکان به صورت خاصی کودکانه و ملموس تر در ذهن است تا واقعیت، گنجینه های بزرگی اند که می توان با استفاده از آن ها به ابعاد درونی ذهن کودکان پی برد.

نبض ما _ سید محمد موسوی جلال

در بسیاری از مراکز تحلیل رفتار، آزمون ها و مطالعات روی نقاشی کودکان صورت گرفته و محتوای آن به فراخور در دسترس اولیا قرار می گیرد. قابل ذکر است که تحلیل و چگونگی درک نقاشی کودکان با توجه به تنوع رنگها و گوناگونی نقاشی ها و یا تفاوت در سن و سال، جنسیت و روان کودکان بسیار سخت است و تنها توسط متخصصین با تجربه قابل تشخیص است. لکن در این متن سعی شده است مطالبی ملموس تر و مهم تر را در اختیار خوانندگان گرامی قرارگیرد.

– آشنایی با آزمون های تحلیل رفتار کودک با نقاشی

۱- نقاشی آدمک کودکان

مطالعات انجام گرفته توسط خانم گودیناف و تطابق بالا و آزمون پذیری زیاد آن باعث شده تا یکی از معتبرترین آزمون های هوشی و رفتاری کودکان را به خود اختصاص دهد. این آزمون که دارای بیش از صد نکته و سوال از نقاشی کودکان است، بدون رنگ آمیزی گرفته می شود. این آزمون نشان دهنده ی ضریب هوشی و چگونگی عادات رفتاری کودکان است که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت.

۲- نقاشی سه گانه ی خانه، درخت، آدم

در این آزمون از کودک خواسته می‌شود که روی یک برگ کاغذ تصویر یک خانه، یک درخت و یک آدم را نقاشی کند. برگ کاغذی که قرار است تصویر بر روی آن کشیده شود، طوری به شخص داده می‌شود که طول کاغذ به صورت افقی باشد. از او خواسته می‌شود که تصویر یک خانه، یک درخت و یک انسان را روی این برگ کاغذ بکشد، به طوری که در آن یک عمل نشان داده شود.

معمولا روش اجرا به گونه‌ای است که به شخص گفته می‌شود، نقاشی‌ها را به ترتیب گفته شده خانه، درخت و سپس آدم بکشد، زیرا این عقیده وجود دارد که کشیدن خانه و درخت آسان‌تر و کمتر از کشیدن نقاشی آدم برای آزمودنی تهدیدکننده است. باید از آزمودنی خواسته شود که هر قدر می‌تواند خوب نقاشی کند. این نقاشی نیز دارای نکات زیادی در تحلیل رفتاری کودکان دارد که چگونگی انجام آن را بیان خواهیم کرد

۳- نقاشی خانواده

یکی دیگر از معتبرترین نقاشی کودکان برای شناخت محیط داخلی و احساسات یا کمبود هایی که کودک در ذهن به آن می اندیشد، نقاشی خانواده است. پژوهش های انجام گرفته نشان می دهد این نقاشی بیش از پیش می تواند امکان برون ریزی یا به نوعی فرافکنی تمایلات درونی کودکان را در بر داشته باشد. مراحل آزمون گیری در این بخش نیز نکاتی دارد که بیان خواهد شد.

– فرایند رشد در تکامل نقاشی کودکان از نظر پیاژه

به صورت معمول تست های نقاشی کودکان تا سنین ۱۲ الی ۱۵ سالگی آزمون پذیر و معتبر می باشند، چرا که از آن به بعد به صورت معمول کشیدنی های کودکانه تبدیل به طرح هایی می شود که نمود ظاهری در بیرون دارد. به صورت کلی کودکان تا یکسالگی تنها به تحرکات پاسخ گویی دارند. مداد را در دست گرفته و باید توانایی بردن آن در دهان را داشته باشند اما از یکسالگی تا دوسالگی اولین خطوط شکسته و بعد منحنی به صورت بی معنا و در هم کشیده می شود که به نقاشی جنبشی معروف است.

سپس تا چهار سالگی دوایر به تدریج شکل می گیرند و عنصر قالب در نقاشی کودکان می شوند به صورت دیگر کودکان اجسام را در دوایری که می کشند، تداعی می کنند. در طیف چهار تا هفت سالگی نیز با رشد بیشتر مهارتهای حرکتی و ماهیچه های ظریف مچ و انگشتان و از طرفی دیگر تکامل هوش انتزاعی در کودکان نقاشی ها شکل هایی قابل درک و معنادار می شوند البته نه برای همه بلکه برای خودشان به صورت معمول کودک در این سن مدلی خیالی می کشد نه آنچه واقعا می بیند. در واقع چیزی را می کشد که فکر می کند باید باشد نه آنچه را که واقعا هست.

مثلا افراد را از پشت دیوار می کشد یا در یک زمان فقط در یک موضوع تمرکز دارد به صورت عملی بیشتر احساسی می کشد تا منطقی و رنگ ها را قانون مدار استفاده نمی کند. در مقابل کم کم از سن هفت سالگی تا دوازده سالگی حقیقت گرایی دیداری و ذهنیت گرایی کودک تقلیل پیدا کرده و عملا چیزی را خواهد کشید که مرئی است نه آنچه باید باشد در واقع با تکامل هوش انتزاعی کودک از سمت باید ها به هست ها تمایل می یابد و ساختار های تحلیل گری در نقاشی کودکان شکسته و نقد آن ها به مراتب سخت تر و ثقیل تر یا حتی غیر ممکن می شود.

– توصیه هایی برای گرفتن آزمون های نقاشی کودکان

۱- ذهن کودکان را دست نخورده نگاه دارید

باید دقت فراوانی داشت، تجربه ثابت کرده است که حتی آب و هوا و جو بارانی یک روز خاص می تواند تا بیش از سی درصد تمایلات و ذهن کودکان را در آن روز آزمودنی خاص مورد تغییر قرار دهد. پس در هر نقاشی کودکان و تست باید مواظب باشیم تا ذهن کودکان دقیقا به آنچه که هدف نقاشی بوده معطوف شود. لازم است متغیر های مزاحم را هر چه بیشتر حذف کنیم و توضیحات اضافی و یا جهت گیری های ذهنی را به کودکان نخورانیم وحتی از صحبت کردن یا ایده دادن پرهیز کنیم.

۲- کمک بی کمک

حتما دقت شود علاوه بر این که کودکان باید در جوی با آرامش و امنیت کامل بدون ایجاد حساسیت خاصی نقاشی را دنبال کنند اما به هیچ وجه به کودکان نباید کمک شود. کودکان خوب می دانند که نقاشی شما زیباتر است اما از طرفی به راحتی درک خواهند کرد که نقاشی ارزشمند است که برای خودشان باشد و بی شک هر کسی حاصل دست رنج خود را بیشتر دوست دارد. به بیان دیگر در مواردی که اصرار های زیادی از طرف کودکان شکل می گیرد، معمولا اعتماد به نفس کاهش یافته  و یا دارای روح عاطفی و یا منطق بالایی می باشند، همچنین در مواردی اضطراب یا محک زدن مربی باعث این رفتار کودکان شده است.

۳- تست ها را تکرار کنید

کودکان در رده ی سنی ۶ الی ۸ سال به صورت روزانه از نظر احساسی و عاطفی رشد می کنند. ادراکات متفاوت با یادگیری های زیاد آنها را بسیار متغیر کرده و ذهنشان را مشغول می کند در این حال تنها با یک بار گرفتن آزمون مطمئنا پایایی مورد مشکل قرار خواهد گرفت به صورت خاص برای هر تست با فاصله های بیشتر از دو هفته سه بار تست گرفتن جواب ها را بهتر و صحیح تر می کند.