امیری به وسعت عالم

امام رضا علیه السلام در روز جمعه، آخرین روز ماه صفر سال 203 ق در 55 سالگی به شهادت رسیدند. پس از شهادت حضرت، برای سرپوش گذاشتن بر جنایت مأمون، عامل شهادت حضرت را بیماری یا عوامل دیگر معرفی کردند.

نبض ما- گردآوری: امیرحسین ورشوچی

با توجه به شواهد، مأمون عامل اصلی شهادت امام بوده است. علامه مجلسی می نویسد: «حق همان است که بزرگان بدان باور دارند که حضرت رضا علیه السلام به وسیله سم مأمون ـ که نفرین خدا بر او و دیگر غاصبان و ستمگران باد ـ شهید شده است».

علامه سیدمحسن امین نیز می نویسد: «نظر من این است که هر چند امام هنگام ورود به طوس، کسالتی داشتند، ولی خلیفه از این فرصت بهره جست و امام را مسموم کرد؛ چه اینکه خلیفه با انعکاس خبر ولایت عهدی حضرت در بغداد، و بیعت بغدادیان با ابراهیم فرزند مهدی، دریافت که حکومت در شرایط خاصی قرار گرفته است و با وجود فضل بن سهل و حضرت رضا علیه السلام ، امیدی به بهبودی اوضاع نیست. از این رو فضل را کشت و امام را مسموم کرد».

نقشه مامون برای امام رضا

اباصلت، یار نزدیک امام رضا علیه السلام می گوید: «خلیفه، امام را احترام می کرد، چون به برتری او آگاه بود. پیشنهاد ولایت عهدی هم برای آن بود تا با این عمل وانمود کند حضرت دنیا طلب است و مردم به حضرت توجه نکنند.

البته چنین نشد و با تشکیل محافل علمی، چهره امام رضا و شخصیت علمی او بر همگان روشن گردید و از موقعیت خلیفه کاسته شد تا جایی که دوست و دشمن، حضرت را شایسته خلافت می دانست. این امر بر خلیفه گران آمد و بر حضرت کینه و حسادت ورزید و به ناچار امام را مسموم کرد و به شهادت رساند».

خبر از شهادت

در مورد نحوه و مکان شهادت امام رضا علیه السلام افزون بر روایات پیامبر اکرم(ص) و ائمه دیگر(ع)، خود حضرت رضا(ع) نیز در چندین مورد از شهادت شان خبر داده اند.

حضرت در روایات متعدد به نحوه و محل شهادت خود اشاره می کنند و می فرمایند به خدا سوگند هیچ یک از ما نیست جز اینکه به شهادت رسیده است و در مورد قاتل شان می فرمایند، بدترین مردم زمانم، مرا با سم می کشد.

همچنین حضرت رضا(ع) پیش از پذیرش اجباری ولایت عهدی به مأمون فرمودند : «من قبل از تو به وسیله سم و مظلومانه به شهادت خواهم رسید و فرشتگان آسمان و زمین بر من می گریند و در سرزمین غربت دفن می شوم. البته اگر بخواهم، می توانم قاتل خود را معرفی کنم».

امام رضا (ع) حتی پیش از شهادت به نحوه و وسیله مسمومیت خود یعنی انار و انگور در گفتگویی با یکی از اطرافیان اشاره می کنند.

شاعران در سوگ

شهادت امام رضا (ع) به دست مأمون، مظلومیتی بود که به تاریخ شیعه و اهل بیت علیهم السلام افزوده شد و بیت دیگری بود که بر قصیده شاعران آزاده و حقیقت طلب افزون گشت و در ادبیات حماسی انعکاس یافت.خیل شاعرانی که در این باره اشعاری را سروده اند بسیار است و از حوصله این متن خارج است.

نام دعبل خزاعی و اشعار او برای شیعه آشناست؛ اندیشه ناب تشیع در اشعار وی متجلی بود، از یاد و نام خاندان عترت، شمیم محبت و ولایت در اشعارش هویدا بود.

قصیده معروف به تائیّه که در مدح اهل بیت از بهترین اشعار و مدایح است. وی سروده اش را در محضر امام رضا علیه السلام خواند و آن حضرت را به شدت تحت تأثیر قرار داد. دعبل در آن مجموعه حماسی، از بی مهری زمانه و مدارس دور مانده از مدرّسان وحی آغاز می کند و به شرح زندگی ائمه علیهم السلام می پردازد.

وی اشعاری مورد تایید امام رضا (ع) را بر پارچه ای نوشت و آن را لباس احرام قرار داد و وصیت کرد کنفش باشد. هم چنین اشعاری از وی که جنبه اعتقادی داشت مورد تایید ائمه قرار گرفته است.

دعبل خزاعی در گوشه ای از اشعار خود در وصف اهل بیت علیهم السلام می گوید: «هنگامی که به آنان ستم شود، به ستمگر خود دست انتقام دراز نمی کنند، بلکه بدی را با نیکی پاسخ می دهند و دستشان از انتقام خالی است».

حریم رضوی

حضرت رضا(ع) در مورد محل شهادت و قرار گیری قبر خود به دعبل می فرمایند: روزها و شب ها به پایان نمی رسد که طوس محل رفت و آمد شیعیان و زائران من می شود. بدانید هر کس مرا در شهر طوس و در آن دیار غربت زیارت کند، فردای قیامت با من و در درجه من خواهد بود، در حالی که گناهانش آمرزیده شده است.

روزی متبرک

دعبل خزاعی می گوید روزی خدمت امام هشتم شعری می خواندم آن حضرت منقلب شد. پس از اتمام شعر، امام از جا برخاست و به دعبل فرمود: «جایی نرو» و خود به اندرون خانه رفت. پس از مدتی، صد دینار به وسیله خادم برای او هدیه فرستاد و پیغام داد: «این مبلغ را خرجی خودت قرار ده». دعبل به خادم گفت: «به خدا سوگند من برای دینار اینجا نیامده ام و این قصیده را نگفته ام که دیناری به من برسد».

سپس دینارها را برگرداند و پیراهنی از حضرت درخواست کرد تا بدین سبب، برکت و شرافت کسب کند. حضرت لباس بلندی از پشم نرم و نازک به همراه آن دینارها برایش فرستاد و به خادم فرمود: «به او بگو این دینارها را بگیر؛ زیرا روزی به آنها نیاز پیدا خواهی کرد و دوباره آن را برنگردان».

این لباس و آن دینار ها بعدا همان طور که امام رضا (ع) فرموده بود مشکلات دعبل و دیگران شیعیان و اشخاصی که مشکل داشتند را حل کردند، برای مثال بیماری افراد لاعلاج و مشکلات مالی دعبل با این آورده الهی حل شد.

هنگامی که این عنایت را می خوانیم و می دانیم که عنایت اهل بیت علیهم السلام محدود به امام رضا (ع) نبوده و تمامی اهل بیت(ع) و به طور خاص امام هر عصر(ع) نسبت به مردم و دوست دارانشان اهتمام ویژه ای داشتند و اگر ما نیز نسبت ایشان متوجه باشیم بعید نیست این موارد در مورد ما نیز مصداق یابد.