آزاتیوپرین دارویی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن!

آزاتیوپرین از داروهایی است که در رده سرکوبگر سیستم ایمنی قرار دارد. از این دارو در درمان آرتریت روماتوئید شدید، پیشگیری از رد پیوند مانند پیوند کلیه و کولیت روده استفاده می شود.

گردآوری – نبض ما

نام فارسی این دارو آزاتیوپرین و نام لاتین آن azathioprine می باشد. این دارو برای حاملگی در رده D قرار دارد. همچنین از گروه درمانی دارویی آنتاگوئیست بوده و متابولیسم پورین دارد. این دارو سرکوبگر ایمنی و ضد رماتیسم است. همچنین سرکوب کننده بیماری التهابی روده و لوپوس است.

فارماکوکینتیک و مکانسیم اثر

• داروی سرکوبگر ایمنی با بسیاری از اثرات بیولوژیک مشابه مرکاپتوپورین.
• مکانیسم نامشخص جهت پیشگیری از رد پیوند و ضد روماتیسم مفصلی.
• جذب خوب  گوارشی.
• تبدیل به مقدار زیادی به متابولیت فعال مرکاپتوپرین
• نیمه عمر حدود ۳ ساعت
• دفع کلیوی

مصرف برحسب اندیکاسیون

– پیوند کلیه

–  آرتریت روماتوئید

–  کولیت اوسراتیو (اولسروز – زخمی)

– میاستنی گراو یس جنرالیزه

– سندرم بهجت ( به ویژه با درگیری چشمی )

– کنترل بیماری کرون

توجه: افزایش خطر نئوپلاسم با این دارو به علت سرکوب  طولانی  مدت  سیستم ایمنی. موتاژن برای مرد و زن با سمیت خونی.

تداخلات دارویی

شایعترین تداخل واضح دارویی آزاتیوپرین با قرص آلوپورینول است که یک مهارکننده ی XO است که در بیماری نقرس به کار می رود. آزاتیوپرین تا قسمتی توسط XO کاتابولیزه می شود و مصرف همزمان آزاتیوپرین و آلوپورینول ممکن است منجر به مسمومیت شدید آزاتیوپرین همراه بروز عوارض هماتولوژیک شود. این عوارض ۴ تا ۶ هفته پس ازمصرف همزمان شروع می شود و با قطع دارو رفع می شود.

مصرف این دارو با هم را تنها هنگامی توصیه می کنند که امری ضروری تلقی شود و در این صورت نیز دارو با یک سوم تا یک چهارم دوز معمول و با کنترل علائم پاراکلینیک تجویز می شود.

آزاتیوپرین مقاومت نسبت به وارفارین را افزایش می دهد به طوری که لازم می شود دوز وارفارین را تا ۳ تا ۴ برابر افزایش دهیم تا تداخل دارویی با آزاتیوپرین را خنثی کنیم. این تداخل وابسته به دوز است و در مقادیر آزاتیوپرین بالای ۱۰۰ میلی گرم خود را نشان می دهد. طی مصرف همزمان این دو دارو لازم است INR را کنترل کرد.

مشتقات بنزوییک اسید از جمله سولفاسالازین و مسالامین میزان نوکلئوتیدهای فعال تیوگوانین را افزایش داده احتمال بروز عوارض هماتولوژیک را بالا می برد. مصرف دراز مدت کوتریموکسازول در پیوندکلیه یی های تحت درمان آزاتیوپرین احتمالاً بروز نوتروپنی وترومبوسیتوپنی را زیاد می کند.

موارد منع مصرف و احتیاط

منع مصرف در حساسیت مفرط به دارو و درمان آرتریت روماتوئید طی دوره بارداری. دوران شیردهی  و حاملگی، ولی در بیماری های کبدی و مشکلات کلیوی و خونی با احتیاط مصرف شود.

عوارض جانبی

شایعترین عوارض عبارتند از:  لوکوپنی، ترومبوسیتوپنی.

مهمترین عوارض نیز عبارتند از لوکوپنی، ترومبوسیتوپنی، پانکراتیت، سرکوب مغز استخوان، پان سیتوپنی، سمیت کبدی، مهار سیستم ایمنی، عفونت، افزایش خطر نئوپلازی.

سایر عوارض عبارتند از تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، مدفوع چرب، التهاب مری، زخم دهانی، آنمی، زردی، درد مفاصل، تحلیل عضلانی، بثورات جلدی، طاسی سر، خارش و تب. اسهال، آنمی ماکروسیتیک، استاز صفراوی، ریزش مو توجه شود در صورت بروز ادرار تیره، زردی پوست و چشم و خارش یا مدفوع روشن به پزشک اطلاع دهید. بیمار باید در طول درمان صبور باشد به ویژه در رماتیسم مفصلی که جواب به درمان ۳ تا ۴ ماه طول می کشد. هرگونه تب, اسهال یا خستگی شدید را به پزشک اطلاع دهید.

استعداد بدخیمی

آزاتیوپرین دارویی موتاژن و کارسینوژن است. UV (اشعه ی ماورای بنفش) و آزاتیوپرین در افزایش خطر بدخیمی پوست اثر سینرژیک دارند. هر چه دوز دارو و مدت تجویز آن بیشتر باشد ریسک بدخیمی  به خصوص SCC بیشتر می شود. هر چه سرکوبی ایمنی بیشتر (مثل پیوند قلب) خطر بروز بدخیمی بیشتراست. لذا تیپ پوستی، تماس باآفتاب، دوز و مدت درمان، فاکتورهای مهم تعیین کننده ی خطر پیدایش بدخیمی پوست هستند. بدخیمی های داخلی مثل لنفوم نیز در بیماران با سرکوب ایمنی طولانی و دوزهای بیشتر دارو بیشتر رخ می دهد.

مسمومیت و درمان

امکان بروز هیپرپلازی مغز استخوان، خونریزی، عفونت یا مرگ با مصرف دوزهای بسیار بالای آزاتیوپرین. قابلیت تصفیه حدود ۰۶۶۴۵ دارو توسط همودیالیز ۸ساعته. بروز ۱ مورد مسمومیت با مصرف یکجای ۷۵۰۰ میلیگرم دارو با علایم تهوع، استفراغ، اسهال و به دنبال آن لوکوپنی و اختلال ضعیف عملکرد کبدی. بازگشت تعداد  AST – WBC بیلی روبین به وضعیت طبیعی بعد از ۶روز.

نکات مهم مورد توجه

بعضی عوارض منسوب به آزاتیوپرین را مشکل می توان بررسی کرد. مثلاً ریزش مو در پیوند کلیه یی هایی که آزاتیوپرین مصرف می کنند رخ می دهد و می دانیم که پس از پیوند کلیه امکان وقوع ریزش مو وجود دارد. این ریزش مو با وجود مصرف آزاتیوپرین و مضعف های ایمنی، رفع می شود، لذا ریزش مو ممکن است بیشتر به خود پیوند ربط داشته باشد تا خود دارو.

همان بحث را می توان در مورد پانکراتیت و بیماری انسداد وریدی در بیماران گوارشی زمینه یی نیز مطرح کرد. بیماران گروه درماتولوژی معمولاً از سلامت بیشتری برخوردارند و دوز کمتری از آزاتیوپرین و مدت کوتاه تری از آن مصرف می کنند. لذا نمی توان شیوع عوارض را از یک جمعیت بیماری به دیگری تعمیم داد. به خصوص که آزاتیوپرین همراه کورتون و دیگر داروهای مضعف ایمنی به کارمی رود. علاوه بر این، درجه ی ضعف ایمنی بیش از صرف خود آزاتیوپرین مؤثر است (در عوارض درازمدت).

دوزاژ و مانیتورینگ

آزاتیوپرین به صورت قرص های ۵۰ میلی گرمی و ویال های تزریقی ۱۰۰ میلی گرمی در دسترس است. این دارو نسبتاً ارزان است.

بررسی TPMT پیش از آغاز درمان انجام می شود. این آزمون نسبتاً ارزان و راحت است و در تعیین دوزاژ مناسب بسیار مفید می باشد و افرادی را که به آزاتیوپرین پاسخ نمی دهند مشخص می کند. بیماران عموماً از چند ماه بعد از شروع درمان پاسخ نشان می دهند (حداقل ۳ ماه) مانیتورینگ آزمایشگاهی اغلب بسته به خاطر جمعی پزشک تجویز کننده متفاوت است.