علل، انواع و اشکال مختلف چاقی

اگر غذایتان زیاد است و تحرکتان کم، نباید از چاقی خودتان تعجب کنید. اما اگر غذای چندانی نمی‌خورید و تحرکتان هم چندان کم نیست، حق دارید اگر از افزایش وزنتان یکه بخورید.

نبض ما– داشتن شکمی برآمده و چاق برای هرکسی ناخوشایند است، نه تنها از جهت زیبایی بلکه به این دلیل که اندازه ی زیاد دور کمر یک عامل خطرناک جهت ابتلا به برخی بیماری هایی است که ناشی از تجمع چربی هستند.

چاقی چیست؟

چاقی یک بیماری متابولیکی مزمن می باشد. امروزه چاقی به شکل یک معضل درآمده است، زیرا انواع و اقسام بیماری ها از چاقی منشا می گیرند؛ بیماری هایی از قبیل: سرطان روده بزرگ ، سرطان سینه، شکستگی استخوان ، دیابت، فشار خون بالا، بیماری های ریوی و قلبی و سنگ کیسه صفرا. چاقی باعث بروز افسردگی، افزایش خطر در عمل جراحی، نامنظمی قاعدگی، افزایش آمار طلاق و خودکشی می گردد.

علت چاقی

مقصر اصلی چاقی شکم، چربی احشایی است که در اعماق شکم تجمع پیدا می کند. چربی احشایی هم نوعی چربی است که ارگان های داخلی بدن را احاطه کرده است و سوخت و ساز فعالی دارد، به این معنا که می تواند مواد شیمیایی را در بدن آزاد کند که ممکن است موجب آسیب اکسیداتیو شوند.

به طور واضح تر، چربی های اضافی شکمی به ارگان ها و عروق خونی آسیب می رساند، در نتیجه خطر ابتلا به فشار خون بالا، کلسترول بالا، سکته ی مغزی، بیماری های قلبی، دیابت، برخی سرطان ها و حتی زوال عقل را افزایش می دهد.

کاهش مصرف مواد غذایی حاوی شکر و کربوهیدرات فرآوری شده برای طولانی مدت بسیار موثر است. تأکید بر مصرف مواد غذایی تازه مانند غلات سبوس دار و کاهش مصرف گوشت قرمز و چربی ها مانع چاقی خواهد شد.

با این وجود دلایل دیگری برای چاقی هم وجود دارد که در زیر به برخی از آن ها اشاره می شود.

خواب کم و یا خواب زیاد

خوابیدن 5 ساعت یا کمتر در شب برای طولانی مدت در نهایت موجب افزایش چربی شکمی می شود. همین طور خواب بیش از 8 ساعت نیز این شرایط را ایجاد می کند. کمبود خواب باعث می شود بدن برای داشتن انرژی، واکنش های سوخت و ساز بدن را کاهش دهد. فرد هم برای کسب انرژی مواد غذایی را مصرف می کند که نباید مصرف شوند.

بعضی داروهای اعصاب

یک عارضه جانبی برخی از داروهای ضدافسردگی افزایش وزن است، بنابراین اگر فکر می‌کنید داروی ضدافسردگی تان باعث چاقی تان شده، با پزشک درباره تغییر برنامه درمانی‌ مشورت کنید اما هرگز خودسرانه دارو‌هایتان را تغییر ندهید.

ترک سیگار

افرادی که سیگار را ترک می‌کنند به‌طور میانگین کمتر از ۵ /۴ کیلوگرم وزن اضافه می‌کنند زیرا با حذف نیکوتین چند اتفاق می‌افتد: فرد احساس گرسنگی بیشتری می‌کند و غذای بیشتری می‌خورد که این احساس گرسنگی ممکن است پس از چند هفته برطرف شود. بدون اینکه میزان کالری دریافتی کم شده باشد، سوخت‌وساز کند می‌‌شود. غذا‌ها برای فرد خوشمزه‌تر به‌نظر می‌رسند که ممکن است به پرخوری بینجامد. فرد به خوردن غذاهای حاضری پرچربی و پرقند روی می‌آورد.

کم‌کاری تیرویید

اگر تیرویید (غده پروانه‌ای شکلی که جلوی گردن قرار دارد)، به اندازه کافی هورمون تیروییدی تولید نکند، احتمالا احساس خستگی، ضعف و سرما خواهید کرد و اضافه وزن پیدا می‌کنید.

استرس

در زمان استرس میزان ترشح کورتیزول یا «هورمون استرس» در بدن افزایش می‌یابد و اشت‌ها را زیاد می‌کند. علاوه بر این ممکن است برای تسکین خودتان هنگام استرس به خوردن غذاهای پرکالری روی بیاورید. ترکیب این دو عامل زمینه را برای افزایش وزن فراهم می‌کند.

انواع چاقی

براساس نـوع و شکل بدن و نسبت دور شکم به دور ران‌ها، بدن انسان و چاقی را می‌توان به 3تیپ تقسیم کرد.

تیپ چاقی آندروئید

این نوع چاقی در مردها بیشتر از زن‌ها شایع است در این افراد دور شکم خیلی بزرگ‌تر از دور ران‌هاست و بیشتر چاقی در شکم، قفسه سینه، شانه‌ها و گردن است؛ یعنی به طور خلاصه این افراد، افرادی با تنه و شکم بزرگ ولی ران‌ها و باسن لاغر هستند. این تجمع چربی در شکم را به سیب تشبیه می‌کنند و اصطلاحا این افراد شبیه حرف V انگلیسی هستند. تجمع چربی در ناحیه شکم عمدتا داخل شکمی یا احشایی است و زیر پوست تجمع چربی چندانی ندارند.

تیپ چاقی ژنوئید

این نوع چاقی برعکس نوع آندروئید در زن‌ها شایع بوده و کاملا مربوط به وجود هورمون استروژن (هورمون زنانه) است و از زمان بلوغ شروع شده که باعث می‌شود چربی عمدتا در ناحیه ران‌ها و نشیمنگاه تجمع پیدا کند. در این افراد دور ران خیلی بزرگ‌تر از دور شکم است و بیشتر چاقی در ران‌ها و نشیمنگاه و اندام تحتانی است و به طور خلاصه افرادی با تنه، کمر و سرشانه باریک هستند که ناگهان در ناحیه باسن و ران‌ها دچار افزایش سایز و چاقی می‌شوند. این افراد را اصطلاحا به گلابی یا حرف A انگلیسی تشبیه می‌کنند.

تیپ چاقی لنفاتیک

در این نوع چاقی تمام قسمت‌های بدن اعم از تنه و اندام‌ها به یک اندازه چاق هستند و این افراد را به حرف I تشبیه می‌کنند. چاقی احشایی و چاقی زیرپوستی هر دو در این افراد کم و بیش وجود دارد. شیوع آن در زنان و مردان فرقی نمی‌کند. از نظر عوارض عروقی و دیابت در وضعیت حد وسط هستند.

چاقی شکمی در زنان

خانم‌ها معمولاً مستعد چاق شدن در نواحی ران و باسن هستند. با افزایش سن، متابولیسم بدن آن‌ها کاهش یافته و بدن چربی را بیش‌تر از هر جای دیگر در ناحیه شکم ذخیره می‌کند. از جمله سایر عوامل که باعث چاقی دور شکم می‌شود می‌توان به رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک، تغییرات هورمونی، ژنی و استرس اشاره کرد.خوردن غذاهای سالم به کاهش چربی دور شکم کمک می‌کند. با آب شدن چربی در این قسمت، احتمال ابتلا به دیابت، سرطان سینه، افزایش فشار خون و بیماری قلبی نیز کاهش می‌یابد.

در ادامه به چند دلیل خاص برای چاق شدن خانم ها اشاره می کنیم.

یائسگی

بیشتر زنان نزدیک به زمان یائسگی مقداری وزن اضافه می‌کنند، اما احتمالا کاهش هورمون‌های جنسی علت این افزایش وزن نیست بلکه با بالا رفتن سن، سوخت‌وساز در بدن کند می‌شود و کالری کمتری می‌سوزد. از طرفی تغییرات در شیوه زندگی (مانند تحرک کمتر) نیز ممکن است در این افزایش وزن دخیل باشد اما جایی که در آن چربی در بدن تجمع پیدا می‌‌کند، ممکن است به یائسگی مربوط باشد. در یائسگی، چربی بیشتر اطراف کمر جمع می‌شود، نه در ران‌ها و لگن.

تخمدان پلی‌کیستیک

نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک یک مشکل هورمونی رایج در زنان در سنین باروری است. در بیشتر زنان دچار این نشانگان، کیست‌های کوچک بسیار در تخمدان‌ها رشد می‌کند. این عارضه باعث از بین رفتن تعادل هورمونی می‌شود و بر چرخه قاعدگی تاثیر می‌گذارد و ممکن است پرمویی و آکنه ایجاد کند. خانم‌های دچار این عارضه نسبت به انسولین مقاوم هستند که باعث افزایش وزن می‌شود و چربی اضافی در شکم آن‌ها تجمع پیدا می‌کند. چاقی شکمی مبتلایان را در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی قرار می‌دهد.

قرص‌های ضدبارداری

برخلاف عقیده رایج، قرص‌های ضدبارداری ترکیبی (استروژن و پروژسترون) باعث افزایش وزن در درازمدت نمی‌شوند. گاهی برخی از زنانی که قرص‌های ترکیبی مصرف می‌کنند، مقداری اضافه وزن پیدا می‌کنند اما این افزایش وزن به تجمع مایع در بدن مربوط می‌شود و معمولا کوتاه‌مدت است.

چاقی گلابی شکل و سیبی شکل

شکل گلابی، یعنی بدن سالم می باشد. چربی های اضافی در باسن و ران ها ذخیره شده اند. شکل گلابی – سیب علامت احتیاط است و باید از بدن خود مراقبت کنید و وزن خود را کنترل کنید.

اگر چاقی در وسط بدن باشد، به آن اصطلاحا، چاقی سیبی شکل می گویند. در این نوع چاقی، مقدار فراوانی چربی در قسمت شکم ذخیره می شود و باعث افزایش خطر بیماری هایی از قبیل: بیماری قلبی، افزایش فشار خون، دیابت نوع 2 و انواع سرطان ها می گردد. بنابراین سلامتی شما در خطر است و باید نزد متخصص تغذیه بروید.

بسیاری از یافته ها نشان داده است که چگونگی ذخیره ی چربی در قسمت شکم به ژنتیک نیز مربوط است. با نگاهی گذرا به افراد نسل های قدیمی مشخص می شود که اگر برای مثال برخی افراد اندامی تقریبا گلابی شکل و برخی اندامی متمایل به شکل سیب داشته اند، آن هایی که اندام شان به شکل سیب بوده، بیش از سایرین ورزش کرده و مصرف کالری را محدود می کرده اند تا شکمی برآمده نداشته باشند.

عوارض چاقی

در زیر به برخی از عوارض چاقی اشاره می نماییم.

پُر فشاری خون

هرچه وزن شما بیشتر شود، بافت چربی شما نیز بیشتر می شود. این بافت برای زنده ماندن نیاز به اکسیژن و سایر مواد غذایی دارد که باید توسط جریان خون تأمین شود. هر چه نیاز به اکسیژن و مواد مغذی بیشتر شود، حجم خون و مقدار فشاری که روی سیستم گردش خون وارد می شود، افزایش می یابد و هر چه حرکت خون در سیستم گردش خون بیشتر شود، فشار بیشتری بر دیواره ی سرخرگ های شما وارد می شود.

دیابت

چاقی عامل اصلی ایجاد دیابت نوع 2 می باشد، زیرا افزایش چربی باعث افزایش مقاومت بدن به اثر هورمون انسولین می شود. لذا این هورمون نمی تواند با مقادیر نرمال قبلی، وظیفه ی خود را که کنترل قند خون است، به درستی انجام دهد و قند خون بالا می رود که خود یکی از عوامل مهم خطر برای سلامتی فرد است.

اختلال در چربی های خون

رژیم های غذایی که دارای مقدار زیادی چربی های اشباع شده مثل گوشت قرمز یا غذاهای سرخ شده هستند، می توانند علاوه بر ایجاد چاقی باعث بالا رفتن کلسترول بد  خون (به نام LDL) شوند. چاقی همچنین باعث پایین آمدن سطح کلسترول خوب  خون (به نام HDL) و بالا رفتن سطح تری گلیسیرید خون می شود.

بیماری عروق کرونر

این بیماری یکی از اشکال بیماری های قلبی – عروقی است که از رسوب چربی در جدار سرخرگ های کرونر(سرخرگ هایی که به قلب خون رسانی می کنند) ایجاد می شود. پس از مدتی، رسوب این چربی ها باعث تنگ تر شدن دیواره ی داخلی عروق شده و خون کمتری به بافت قلب می رسد. کاهش خون رسانی به قلب، باعث آنژین صدری (درد قفسه ی سینه) می شود. انسداد کامل عروق قلبی می تواند باعث سکته ی قلبی شود.

سکته ی مغزی

چاقی باعث تصلب شرائین و رسوب چربی در جدار سرخرگ ها می شود حالا اگر لخته ی خونی  در این عروق باریک ایجاد شود، می تواند به طور ناگهانی باعث انسداد جریان خون به منطقه ای از مغز شما شده و منجر به سکته ی مغزی  گردد.

سایش مفاصل (استئوآرتریت)

در افراد چاق به علت افزایش فشار وارده بر مفاصل(خصوصاً مفاصل زانو،  ران و مهره های پایین کمری)، غضروف مفصلی تخریب شده و باعث ایجاد درد مفصل  و سفتی آنها می شود.

سرطان

انواعی از سرطان ها با اضافه وزن همراه هستند که در زنان می توان به سرطان پستان،  سرطان رحم، سرطان تخمدان، سرطان گردن رحم و سرطان کیسه ی صفرا اشاره کرد. مردان چاق نیز نسبتاً در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان های کولون، رکتوم و پروستات  هستند.

بیماری کبد چرب

در اثر چاقی ، چربی بیشتری در ساختار کبد وارد می شود که این تجمع چربی در کبد، می تواند باعث ایجاد التهاب و حتی تخریب بافت کبد شود و نهایتاً به بیماری نارسایی کبدی (سیروز) منجر شود.

بیماری کیسه ی صفرا

به علت تجمع چربی اضافی در بدن افراد چاق، کلسترول بیشتری نیز در بدن آنها وجود دارد که این کلسترول اضافی می تواند در کیسه ی صفرا رسوب کند و باعث سنگ کیسه ی صفرا  شود.

نبض ما– گردآوری

منابع

تبیان، تسنیم، جام جم، الودکتر