دانستنی هایی مهم در مورد لاکتوز

افرادی که بعد از مصرف محصولات لبنی دچار مشکل می شوند احتمالاً از عدم تحمل لاکتوز رنج می برند. اگر شما هم بعد از نوشیدن شیر یا خوردن بستنی و خامه احساس می کنید معده تان به هم می ریزد احتمالاً دچار این مشکل هستید.

نبض ما– لاکتوز، دی‌ساکاریدی متشکل از گلوکز و گالاکتوز بوده و غلظت متوسط آن در شیر گاو ۸/۴ درصد است. لاکتوز به عنوان قند موجود در شیر که دستگاه گوارش برخی افراد به علت فقدان آنزیم لاکتاز قادر به هضم وجذب آن نبوده در اذهان عموم از محبوبیت خوبی برخوردار نیست ولی این کربوهیدرات از اجزای مهم شیر بوده و نقش مهمی را در فیزیولوژی گوارش و جذب برخی مواد مانند کلسیم بر عهده دارد ، کاربردهای صنعتی آن نیز بسیار زیاد است.

خواص لاکتوز

اثر لاکتوز بر جذب کلسیم

مکانیسم‌های احتمالی متعددی برای جذب کلسیم بیان شده است برای نمونه جذب کلسیم به مقدار قابل ملاحظه‌ای در اثر گنجاندن لاکتوز در رژیم غذایی، بهبود می‌یابد.

به نظر می‌رسد که این اثر لاکتوز به محصول متابولیسم حاصل از آن یعنی اسید لاکتیک مربوط باشد که در اثر فعالیت میکروارگانیسم‌ها در روده تولید می شود. توضیح مناسبی که برای بهبود جذب کلسیم توسط لاکتوز وجود دارد این است که اسید تولید شده در روده حلالیت نمک‌های کلسیم را افزایش داده و بنابراین کلسیم بیشتری را برای جذب در دسترس قرار می دهد.

اثر لاکتوز بر فلور روده ای

لاکتوز در معده هیدرولیز نمی شود و به طور عمده در مقایسه با ساکارز و مالتوز کمتر قابل هیدرولیز است. مقدار بسیار کمی از لاکتوز در بخش بالایی روده کوچک جذب می شود و میزان جذب آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای کمتر از گلوکز و گالاکتوز است؛ بنابراین به داخل بخش بعدی روده انتقال یافته و توسط آنزیم لاکتاز موجود در سلول‌های اپی‌تلیال غشای مخاطی به گلوکز و گالاکتوز شکسته می شود، که قندهای به دست آمده محیط مناسبی برای فلور روده‌ای هستند.

سایر اثرات لاکتوز

از آن جا که لاکتوز نسبتا آهسته جذب می شود، اثر ملینی ملایمی دارد، این حالت در مقادیر درمانی بالاتر یا زمانی که لاکتولوز تولید شده‌باشد، بیشتر بروز می کند. اثر ملینی توسط کاهش pH قابل توضیح است که به نوبه خود، حرکات دودی روده ها را افزایش می دهد.

بررسی ها نشان داده گالاکتوز که نیمی از لاکتوز را تشکیل می دهد، به طور مستقیم برای تولید موکوپلی‌ساکاریدهای غشای درونی عروق مورد استفاده قرار می گیرد و از این رو در بازسازی سریع بافت غشای عروق شرکت می‌کند، بنابراین ممکن است بروز تصلب شرایین را به تاخیر اندازد.

بعلاوه چون گالاکتوز به سرعت افزایش قابل ملاحظه و پایداری در میزان قند خون بوجود می آورد، غذاهای حاوی گالاکتوز و مخصوصا فراورده‌های شیری برای رژیم لاغری و هم چنین برای رژیم‌های افزایش وزن مناسب هستند؛ زیرا آن ها مزاحمتی برای تعادل گلوکز در خون ایجاد نمی کنند.

مصرف لاکتوز برای بیمارانی که مبتلا به ورم حاد کبدی هستند مفید است. این مسئله نشان‌دهنده یکی دیگر از مصارف رژیمی لاکتوز است. در رابطه با متابولیسم چربی‌ها نیز به نظر می رسد لاکتوز مانع کاهش چربی کبد شده و از تشکیل سنگ‌های صفراوی جلوگیری می کند.

لاکتوز شیر

شیر گاو بزرگ‌ترین منبع لاکتوز است. یک فنجان ۲۵۰ میلی لیتری حاوی ۱۲ گرم از این قند می‌باشد. افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند باید به دنبال شیرهای بدون لاکتوز باشند و یا این که از شیرهای گیاهی مانند شیر سویا یا شیر بادام استفاده کنند.

بر خلاف تصور برخی‌ها شیر بز و شیر گوسفند نیز به اندازه‌ی شیر گاو لاکتوز دارد. اگر نمی‌توانید و نمی‌خواهید شیر را از برنامه‌ی غذایی‌تان حذف کنید می‌توانید از قرص‌های جویدنی حاوی آنزیم لاکتاز استفاده کنید.  افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوزهستند نمی‌توانند به اندازه‌ی کافی از این آنزیم ترشح کنند. برای همین این کپسول‌ها کمک می‌کند تا بهتر بتوانند لاکتوز را تحمل کنند.

شیر بدون لاکتوز

شیر کم‌لاکتوز یا بدون لاکتوز، نوعی شیر است که افراد با مشکلات گوارشی یعنی آنهایی که معده و روده‌شان به قند شیر حساسیت دارد و پس از خوردن شیر دچار نفخ، دل پیچه، افزایش گاز و حرکات روده، درد یا اسهال می‌شوند، می‌توانند از این محصول استفاده کنند.

در نتیجه عبارت کم‌لاکتوز به معنی کم‌چرب نیست. البته این شیر می‌تواند علاوه بر کم‌لاکتوز بودن کم‌چرب هم باشد، اما به دلیل آن که چربی شیر خود می‌تواند به میزان بیشتری از حساسیت قند شیر بکاهد، بیشتر شیرهای کم‌لاکتوز پرچرب است و مصرف آن برای افراد با چربی خون بالا محدودیت دارد.

حساسیت به لاکتوز

تا وقتی شیر حاوی قند لاکتوز است شیرینی قابل تشخیص ندارد، اما وقتی این قند را به وسیله آنزیم تجزیه‌کننده‌اش (لاکتاز) می‌شکنند به واحدهای گلوکز تبدیل و مزه شیرین آن نمایان می‌شود. گلوکز این شیرها در مقایسه با شیرهای معمولی سریع‌تر جذب بدن می‌شود و انرژی لازم را تامین می‌کند.

معمولا آنزیم تجزیه‌کننده لاکتاز از ابتدای تولد تا پیش از پنج سالگی در سیستم گوارشی تولید می‌شود، اما برخی از ما پس از این دوره استعداد تولید لاکتاز و هضم شیر را از دست می‌دهیم. البته حساسیت به لاکتوز شیر بیشتر وراثتی است، اما در اثر افزایش سن، جراحی یا عفونت گوارشی، اسهال، مصرف مداوم آسپیرین و آنتی‌بیوتیک یا در دوران بارداری هم بروز می‌کند.

عدم تحمل لاکتوزدر افرادی بروز می کند که بدنشان فاقد آنزیم لاکتاز است. آنزیمی که به تجزیه و جذب لاکتوز، همان قند موجود در محصولات لبنی، کمک می کند. اگر لاکتوزبه خوبی هضم نشود باعث بروز علائم آزاردهنده در کولون و در تمام بدن می شود.

علایم حساسیت به شیر

آلرژی به شیر نوعی آلرژی غذایی است که به دنبال واکنش سیستم ایمنی به یکی از اجزاء تشکیل دهنده شیر هر حیوانی (به طور شایع به پروتئین آلفا اس‌وان کازئین در شیر گاو) ایجاد می‌شود. این نوع آلرژی می‌تواند منجر به آنافیلاکسی نیز شود.

آلرژی به شیر با عدم تحمل لاکتوزفرق دارد. آلرژی به شیر شایع‌ترین آلرژی غذایی در ابتدای کودکی است و ۲ تا ۳ درصد شیرخواران را درگیر می‌کند. علایم آلرژی به شیر می‌تواند گوارشی، پوستی یا تنفسی باشد. علایم می‌تواند به صورت بثورات پوستی، کهیر، استفراغ، اسهال، نفخ، یبوست و … بروز کند.

حساسیت به لاکتوز در بزرگسالان

معمولا در بزرگسالان سوء جذب لاکتوزدر پایان دوره رشد مشاهده می‌شود. در اروپای شمالی و مرکزی، امریکای شمالی و استرالیا کمتر از۱۰ درصد بزرگسالان و در کشورهای مدیترانه‌ای ۸۰-۲۰ درصد به این عارضه مبتلا هستند. در حالی که در افریقا ، آسیا و امریکای جنوبی و تعداد دیگری از گروه‌های قومی، اکثریت بزرگسالان از سو جذب لاکتوز رنج می برند.

نژادهای آفریقایی، آسیایی یا سرخپوستان بیشتر در معرض این مشکل گوارشی هستند. به عقیده متخصصان نوعی از مشکل عدم تحمل لاکتوز به مسائل ژنتیکی مربوط می شود و در برخی از گروه های نژادی مانند مردم آسیا بیشتر است. در واقع افراد بزرگسال بعد از اینکه از شیر گرفته می شوند قدرت تولید آنزیم لاکتاز را از دست می دهند. اما این مسئله معمولاً مشکلی ایجاد نمی کند چون اکثر محصولات لبنی در برنامه غذایی برخی از مردم دنیا قرار ندارند.

مضرات لاکتوز

ساختار ویژه لاکتوز به عنوان قند شیر باعث خرابی دندان نشده و جرم دندان تولید نمی کند؛ اما اسیدهای آلی به دست آمده از تجزیه سایر قندها به مینای دندان حمله کرده و کلسیم آن را تجزیه می نمایند.

در صورتی که شما دچار مشکل عدم تحمل لاکتوز باشید ممکن است به علائم زیر دچار شوید. علائم کلاسیک عدم تحمل لاکتوز عبارتند از:

• بیرون روی که بیش از ۵ روز طول می کشد
• کاهش وزن ناخواسته
• استفراغ مداوم
• مدفوع سیاه رنگ
• اسهال خونی یا خون روشن در مدفوع
• خستگی بی دلیل
• درد در ناحیه معده که بهبود می یابد و یا با خوردن غذا تشدید می شود
• تب مداوم
• درد در حین دفع مدفوع

به عقیده متخصصان اگر شما چندین مورد از علائم ذکر شده را دارید بهتر است به متخصص گوارش مراجعه کنید تا بررسی های لازم را جهت تشخیص و درمان این مشکل انجام دهد.

نبض ما– گردآوری

منابع

جهان شیمی، تبیان، جام جم