نکاتی مهم درباره لاغری و چاقی کودکان

چاقی کودکان در تهران تا سن 5 سالگی پنج درصداست ولی بعد از 10 سال یعنی در سن 15 سالگی شیوع چاقی در آنها به 15 درصد می رسد.

تغذیه کودک همواره مورد توجه والدین او قرار دارد. به طوری که لاغری یا چاق شدن سریع کودکان یکی از دغدغه هایی است که برای هر پدر و مادری وجود خواهد داشت. در ادامه در این باره توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد.

چاقی کودکان

چاقی به معنای افزایش چربی های زائد بدن است. تعریف واحدی برای بیان چاقی کودکان وجود ندارد. بعضی متخصصین معتقدند می توان از BMI استفاده کرد.

عده ای دیگر می گویند اگر وزن کودک ۲۰ درصد بیشتر از وزن یک کودک سالم و متناسب هم قد خود باشد، دچار چاقی کودکان است.

وزن طبیعی برای هر فرد یک مقدارمشخص است. معمولا وزن فرد را بر حسب کیلوگرم بر قد فرد بر حسب متر به توان دو تقسیم می‌کنند. اگراین مقدار کم تر از 25 باشد، وزن فرد طبیعی، بیشتر از 25 باشد، فرد دارای اضافه وزن و اگر بالاتر از 30 باشد، فرد چاق است. این ارقام برای کودکان و نوجوانان کمی پایین تر است که برای مشخص نمودن نمایه توده بدنی در کودکان و نوجوانان باید با کمک پزشک از جداول مخصوص استفاده نمود.

اگر فرزند شمت دچار چاقی کودکان است می توانید جلوی افزایش وزن او را بگیرید. پدر و مادر می توانند به کودک خود کمک کنند تا وزن خود را در حد طبیعی نگه دارد.

کودکانی که به طور مرتب بیشتر از نیازشان، انرژی دریافت می کنند، دچار وزن اضافی می شوند که اگر چنین روندی تغییر نکند، کودک بیش از پیش چاق خواهد شد.

عوامل مختلف زیادی باعث عدم تعادل بین انرژی مصرفی و دریافتی می شود، که شامل موارد زیر است:

۱- عوامل ژنتیکی

2- عادات غذایی

۳- فعالیت بدنی و ورزش

۴- بعضی شرایط بدنی و بیماری ها می توانند باعث چاقی کودکان شوند، ولی خیلی نادر است؛ مثل عدم تعادل هورمونی و سایر مواد شیمیایی و نیز اختلالات ارثی در متابولیسم بدن.

۵- بعضی داروها با تغییر فرآیند غذاها در بدن، یا ذخیره چربی باعث بروز چاقی کودکان می شوند.

عوارض چاقی کودکان

چاقی کودکان ونوجوانان زمینه ساز بروز دیابت و فشار خون در سنین نوجوانی و بین 30-20 سالگی است که زمینه را برای وقوع بیمارهای قلبی- عروقی، سکته و مرگ زودرس مهیا می کند. چاقی کودکان باعث بلوغ زودرس در دختران اختلالات عادت ماهیانه و بروز بیماری تخمدان و پلی کیستیک شایعتر است که ممکن است بعدها سبب ناباروری شود. در جوانان و سنین بالاتر، چاقی کودکان سبب کبد چرب، خواب آلودگی، آسم، بیماریهای عضلانی استخوانی و برخی حالات روانی می شود.

چاقی کودکان یکی از مهم ترین مسائل پزشکی و بهداشتی است. چاقی کودکان تاثیر زیادی بر روی زندگی آنها دارد و خطر ابتلا به بیماری ها را در او افزایش می دهد؛ همچنین باعث ایجاد مشکلات روحی و اجتماعی می شود. احتمال بروز چاقی در بزرگسالی در کودکان چاق زیاد است و همچنین خطر بیماری هایی مثل بیماری قلبی و سکته را افزایش می دهد.

رژیم کودکان چاق

ابتدا بایستی اطلاعاتی در مورد نیازهای غذایی کودک خود به دست آورید. سپس بر اساس آن اطلاعات، به کودک خود کمک کنید تا با تغذیه صحیح و مناسب خود آشنا شود. اگر نمی توانید یک رژیم و برنامه غذایی مناسب را طراحی کنید، با یک کارشناس تغذیه مشورت کنید تا راهنمایی ها و توصیه های لازم را به شما ارائه دهد.

یکسره به کودک خود دستور ندهید که چه غذایی را و به چه مقداری باید بخورد. به او اجازه دهید تا نوع و مقدار غذای دلخواهش را خودش انتخاب کند و شما او را در این زمینه کمک و راهنمایی کنید.

به کودک موادغذایی مختلفی بدهید، حتی شیرینی و میان وعده ها. در یک رژیم مناسب و متعادل انواع مواد غذایی، حتی غذاهای پرکالری و پرچرب نیز وجود دارند، ولی بایستی به ندرت و به مقدار کم مصرف شوند. اندازه و مقدار واحدهای غذایی را یاد بگیرید.

به کودک یاد بدهید تا غذا را آهسته بخورد، زیرا این عمل باعث می شود کودک به محض احساس سیری دست از خوردن بکشد.

مصرف خوراکی ها را برای کودک ممنوع نکنید. اینگونه خوراکی ها بخشی از برنامه غذایی کودک هستند، ولی بایستی طبق برنامه ای منظم مصرف شوند و گرنه باعث افزایش وزن بی رویه کودک خواهند شد.

مصرف یک میان وعده بعد از مدرسه باعث می شود کودک انرژی لازم را تا موقع شام برای انجام تکالیف مدرسه و ورزش داشته باشد.

موقع تماشای تلویزیون، به کودک خوراکی و مواد غذایی پرکالری ندهید. بیشتر افراد هنگام تماشای تلویزیون بیش از مقدار لازم غذا می خورند که موجب چاقی کودکان می شود.

اگر کودکتان می خواهد گاهی اوقات خوراکی هایی مثل چیپس، کیک و بستنی خصوصاً در مهمانی ها یا پارک یا جاهای دیگر مصرف کند، از این کار جلوگیری نکنید.

در برنامه غذایی خود غلات کامل، میوه و سبزی ها را بیشتر مصرف کنید که شامل انواع سبزیجات سبز رنگ (سبزی خوردن، اسفناج) و نارنجی (هویج) و قرمز (گوجه فرنگی)، میوه های تازه، نان سبوس دار، بیسکویت سبوس دار، برنج و ماکارونی است.

روزنه ۲ تا ۳ واحد لبنیات کم چربی مصرف کنید ( یک واحد لبنیات شامل یک لیوان شیر یا یک لیوان ماست یا دو لیوان دوغ یا نصف لیوان بستنی است ).

۲ تا ۳ واحد از گروه گوشت و حبوبات مصرف کنید که شامل گوشت قرمز بدون چربی، مرغ، ماهی، حبوبات پخته شده، تخم مرغ و آجیل است.

لبنیات کم چرب را به جای انواع پرچرب آن مصرف کنید.

چربی گوشت و پوست مرغ را کاملاً از آن جدا کنید.

غذاهای سرخ شده را مصرف نکنید. خوراکی ها و تنقلات کم چرب و خوشمزه را مصرف کنید که شامل میوه تازه یا خشک شده، ماست و پنیر کم چرب، آجیل، تخمه آفتابگردان یا کدو، نان سبوس دار، بیسکوئیت سبوس دار، کیک میوه ای، کیک با کره بادام زمینی، دسرهای یخی مثل ماست یخی، آب میوه، سُربه میوه( میوه ای که در مخلوط کن می ریزند) است.

برای کودکان کمتر از دو سال مصرف چربی آزاد است و نباید آن را محدود کرد.

درمان چاقی کودکان در طب سنتی

اگر در مصرف مواد غذایی مصلح آن رعایت شود، 50 تا 70 درصد مشکل چاقی کودکان درمان آن امکانپذیر است. البته باید تغذیه به مقدار کافی مد نظر قرار گیرد. همچنین مصرف نوشابه و دوغ و سایر مخلفات همراه وعده غذای اصلی سبب بروز چاقی کودکان می‌شود.

به طور نمونه نان سفید یا نان بدون سبوس در صورتی که بدون مصلحات مصرف شود، سبب بروز چاقی کودکان می‌شود. مثلاً خیار یک میوه سرد است و مصلح آن توت، کشمش و خرما به شمار می‌رود؛ بنابر این می‌توان گفت مصلحات ضرر یک ماده  غذایی دیگر را اصلاح می‌کنند.

برنج حاوی نشاسته بوده و مصلح آن زیره یا سبوبس برنج است، مصرف خرمای زیاد نیز در بدن ایجاد گرمی کرده و کالری زیادی برای فرد به همراه دارد. همچنین این مسئله سبب می‌شود که دمای بدن بیشتر شود لذا مصلح خرمای زیاد انار یا خیار است.

خوب جویدن غذا سبب می‌شود که آنزیم‌های دهان به طور کامل بر روی آن ماده غذایی تأثیر گذارد لذا در صورتی که غذا به خوبی جویده شود، می‌توان گفت مشکل هضم به میزان زیادی کاهش می‌‌یابد. همچنین جذب در معده به خوبی انجام گرفته و یبوست نیز برای فرد ایجاد نمی‌شود.

انواع پفک و چیپس هنگام تهیه با نمک‌های غیرطبیعی مثل نمک دریا مخلوط شده که این نمک تنها کلرید سدیم بوده و سبب بروز مشکلات زیادی برای فرد می‌شود. لذا هنگام درمان چاقی کودکان باید مصرف نمک‌های دریایی را به شدت کاهش داد همچنین دمنوش‌هایی مناسب می‌تواند در درمان این بیماری بسیار کمک‌کننده باشد.

مخلوط کردن عرق کرفس با آب هویج در درمان لاغری موثر است. همچنین عرق زیره نیز در برون‌رفت از این مشکل می‌تواند مفید واقع شود.

درمان سریع لاغری کودکان

برای این که درمان لاغری سریع تر انجام گیرد، لازم است علت لاغری هرچه زودتر یافت شود تا بتوان با آن مقابله کرد. بررسی تاریخچه پزشکی، میزان مصرف غذایی فرد، کمبودهای تغذیه‌ای و همچنین عادت غذایی اولین کاری است که باید در خصوص تعیین رژیم غذایی برای این افراد انجام شود.

از جمله دلایل کمبود وزن می توان به کاهش مقدار انرژی دریافتی نسبت به نیازهای فرد، داشتن فعالیت های زیاد، اختلال در جذب مواد غذایی، ابتلا به بیماری‌های غیرارادی مانند بیماریهای مزمن ریوی، ازدیاد ترشح غده تیروئید و استرس‌های روحی و روانی اشاره کرد.

در موارد کمبود وزن افراد باید به صورت تدریجی و بر اساس توانایی در هفته نیم کیلو وزن اضافه کنند تا دچار بیماری‌های معده و اختلال در فعالیت‌های قلبی نشوند.

مصرف داروها و پودرهایی که به منظور رسیدن به وزن ایده آل به صورت سریع از داروخانه یا عطاری‌ها تهیه می‌شود باید کاملا بر اساس تحقیقات و اصول علمی صورت بگیرد، در غیر این صورت عوارض و عواقبی را در کوتاه یا بلندمدت در پی خواهد داشت.

درمان لاغری کودک یک ساله

برای این که کودک یک ساله رشد مناسب داشته باشد باید تغذیه او مورد توجه قرار گیرد. یک کودک یک ساله حدود 30 درصد انرژی،50 درصد پروتئین،2 درصد آهن و 75 درصد ویتامین A مورد نیاز خود را از شیر مادر به دست می آورد. در مورد سایر ویتامین ها و املاح نیز درصدی از طریق شیر مادر و بقیه باید از طریق غذایی که به کودک داده می شود،تامین گردد تا رشد و تکامل مطلوب او فراهم شود. البته چون تامین مقدار مورد نیاز پاره ای از ویتامین ها و آهن از طریق تغذیه با شیر مادر و غذا مقدور نیست،لذا استفاده از قطره مولتی ویتامین و آهن تا پایان 2 سالگی توصیه می شود.

به عنوان یک راهنمای کلی و یک نمونه که شامل 3 وعده غذای اصلی و 2 میان وعده می باشد، برنامه ی غذایی یک کودک دو ساله به شرح زیر است:

سه وعده غذای اصلی شامل صبحانه، ناهار، شام دو میان وعده حدود 10 صبح و 4 بعد از ظهر

صبحانه: نان،کره،مربا (یا عسل)،پنیر کم نمک و چای کم رنگ.

ناهار: 3 قاشق سوپ خوری پر از برنج پخته شده (پلو) +یک قاشق سوپ خوری پر از حبوبات (عدس،لوبیا و…) +یک قاشق مرباخوری کره یا روغن +نصف یک پرتقال متوسط.

شام:  3 قاشق سوپ خوری پر از برنج پخته شده (پلو) +یک قاشق سوپ خوری پر گوشت ماهی (بدون تیغ)+ یک قاشق سوپ خوری پر از یک نوع سبزی با برگ سبزتیره مثل اسفناج یا گشنیز یا جعفری پخته شده.

به جای گوشت ماهی می توان از جگر پخته شده ی مرغ نیز استفاده کرد. گرچه انرژی کمتری تولید می کند،ولی در عوض بقیه پروتئین،بخشی از آن و کل ویتامین A مورد نیاز را فراهم می نماید،حتی ویتامین A تولید شده حدود بیست برابر بیشتر می شود.

با این نمونه از صبحانه، ناهار و شام قسمت بیشتر انرژی مورد نیاز کودک تامین می شود و بخش کوچکی باقی می ماند که با دو میان وعده، مثلاَ یک تکه نان با یک نصف موز در ساعت 10 صبحو دو وعده بیسکویت با دو عدد خرما در 4 بعد از ظهر این کمبود انرژی جبران می شود. سایر ویتامین ها نیز طی وعده های غذای اصلی و میان وعده به کودک می رسد.

تنها عنصری که به صورت مکمل ممکن است مورد نیاز باشد، آهن است. در بسیاری از کشورها مواد غذایی مثل برنج، آرد گندم، پودر شیر، سس سویا، پودر کاری، شکر یا نمک را با آهن غنی می کنند. در صورت عدم دسترسی به این مواد غنی شده با آهن بهتر است برای کودکان در سن 1 تا 2 سالگی قطره یا شربت آهن تجویز شود.

لازم به ذکر است جهت مصرف مکمل ها برای درمان لاغری کودکتان، حتما با پزشک متخصص مشورت نمایید.

نبض ما– گردآوری

منابع

مهرنیوز، دکترسلام، پارسی طب، دانشنامه رشد، باشگاه خبرنگاران، ایسنا