راه اندازی تکنیک پیشرفته توانایی تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی
دستاورد مهم راه اندازی تکنیک پیشرفته توانایی تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی که میتواند نقش موثری در درمان بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان که امکان یافتن دهنده مناسب را از روش های دیگر نداشته‌اند، ایفا نماید.
نبض ما– آنتی ژن های گلبول سفید انسانی که به اختصار HLA خوانده می شوند، پروتئین ها یا مارکرهایی هستند که بر روی اغلب سلول های بدن انسان وجود دارند و سیستم ایمنی انسان از طریق این آنتی ژن ها می تواند سلول های خودی را از سلول های بیگانه تشخیص دهد.
از این رو، یکی از شرایط اصلی در پیوند، مشابهت و مطابقت HLA دهنده پیوند با گیرنده پیوند می باشد تا سیستم ایمنی سلول های گیرنده را به عنوان سلول خارجی شناسایی نکرده و موجب رد پیوند و یا دیگر عوارض مربوط به آن نشود.
به گزارش نبض ما، به نقل از نقل از روابط عمومی پژوهشگاه ابن سینا ، دکتر سعید رضا غفاری،عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینابا اشاره به این موارد درباره این دستاوردها نکاتی را عنوان می کنند.
یکی از کاربردهای اصلی تعیین HLA در انسان، یافتن دهنده های مناسب با HLAتطابق یافته جهت پیوند مغز استخوان در مواردی چون بیماری های خونی، بیماری های متابولیک، اختلالات نقص ایمنی و یا نارسایی مغز استخوان بدنبال شیمی درمانی است.
به عبارت دیگر، هدف از آزمایش تعیین HLA در فرد نیازمند پیوند، انتخاب دهنده مناسب دارای HLAتطابق یافته با گیرنده پیوند است.
چرا که تطابق میان HLA دهنده و گیرنده پیوند از سویی موجب افزایش احتمال موفقیت پیوند شده و از سوی دیگر خطر عوارض پیوند مانند واکنش بافت دهنده علیه میزبان را که گاهی نیز می تواند بسیار خطرناک باشد، کاهش دهند.
روش های شناسایی دهنده مناسب با HLA مطابق با گیرنده
هر انسان نیمی از مارکرهای HLA را از پدر و نیمی دیگر را از مادرش به ارث می برد. از این رو خواهرها و برادرهایی که والدین یکسان دارند، به احتمال ۲۵ درصد HLA شبیه به هم دارند.
بالعکس، احتمال تطابق HLA در بستگان دورتر از خواهر و برادر بسیار نامحتمل است و تنها در موارد نادری، سایر بستگان دورتر می توانند HLA تطابق یافته با گیرنده پیوند داشته باشند.
به گزارش نبض ما، بر مبنای مطالعات انجام شده، تنها ۳۰ درصد از کسانی که نیازمند به پیوند مغز استخوان می باشند، دارای دهنده مناسب با HLA تطابق یافته در بین بستگان خود می باشند و در ۷۰ درصد باقی مانده، افراد نیازمند پیوند می بایست از روش های دیگر جهت یافتن دهنده مناسب اقدام کنند.
استفاده از روش تشخیص قبل از لانه گزینی به منظور بارداری و به دنیا آوردن خواهر یا برادر غیر مبتلا با HLA خاص مناسب فرد مبتلا است.
بدین مفهوم که با استفاده از تشخیص قبل از لانه گزینی( PGD) وضعیت HLAرویان ها قبل از انتقال به رحم مادر بررسی شده و رویان هایی که HLA مشابه با HLA فرزند نیازمند پیوند دارند و از نظر ژنتیکی نیز غیر مبتلا به بیماری فرزند قبلی تشخیص داده شده اند به رحم مادر منتقل می شود.
بدین منظور لازم است طی فرایند روش های کمک باروری ایتدا تعدادی جنین در آزمایشگاه تشکیل شود. سپس از هر جنین نمونه برداری شده و نمونه جنین طی فرایند «تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی» از نظر HLA مورد بررسی قرار می گیرد.
در این روش می توان جنین هایی را که ۱۰۰ درصد با فرد نیازمند پیوند مطابقت دارند شخیص داد و انتخاب نمود. در صورت بارداری به این روش می توان ضمن اطمینان از سلامت فرزند جدید حاصل از PGD ، جان فرزند قبلی را از طریق فراهم کردن دهنده مناسب جهت پیوند مغز استخوان نجات داد.
از آنجایی که طبق منابع معتبر علمی و مقالات منتشر شده در بانک های اطلاعاتی داخلی و بین المللی، تاکنون این فرضیه مورد بررسی قرار نگرفته بود، در سال ۱۳۹۵، در پروژه ای جداگانه که بصورت مشترک بین موسسه پزشکی نسل امید و پژوهشگاه ابن سینا انجام گرفت، امکان سنجی تعیین HLA با استفاده از تکنیک NGS در رویان های ۳ تا ۴ روزه برای نخستین بار در دنیا مورد آزمایش قرار گرفت تا توانایی این تکنیک در تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی مورد ارزیابی قرار گیرد.
در این پروژه، پس از بیوپسی از رویان های ۳ تا ۴ روزه، تکثیر تمام ژنومی تک سلول ( Single Cell While Genome Amplification ) انجام گرفت. سپس با استفاده از تکنیک NGS که در سال ۹۴ جهت تعیین HLA راه اندازی شده بود، HLAرویان ها و والدین آنها بررسی شد.
خوشبختانه آنالیز نتایج نهایی این پروژه مشخص نمود که تکنیک بکار گرفته شده دارای توانایی تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی، بصورت دقیق و مطابق با HLA والدین آنها می باشد.
راه اندازی این تکنیک پیشرفته برای نخستین بار در دنیا که حاصل همکاری بین بخشی تخصص های مختلف بالینی و آزمایشگاهی و استفاده از فن آوری های پیشرفته ای مانند تکثیر تمام ژنومی تک سلول و نیز نسل جدید تعیین توالی ( NGS) بوده است می تواند نقش موثری در درمان بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان که امکان یافتن دهنده مناسب را از روش های دیگر نداشته اند، ایفا نماید.
بعلاوه، از آنجایی که کلیه مراحل این فن آوری پیشرفته شامل درمان کمک باروری، بیوپسی از جنین ها، تکثیر تمام ژنومی تک سلول، انجام مراحل مختلف NGS از تهیه کتابخانه تا تعیین توالی و نهایتا آنالیز داده ها و تعیین HLA ، در داخل کشور راه اندازی و بهینه شده اند، این فرصت را برای خانواده ها و نظام سلامت فراهم می کند تا بدون نیاز به ارسال نمونه یا داده های بیماران ایرانی به خارج از کشور از مجموعه این فن آوری های پیشرفته که هر یک در نوع خود کم نظیر می باشند بهره مند شوند.
