افیوژن پریکارد یا جمع شدن مایع اطراف قلب چرا اتفاق می‌افتد؟

افیوژن پریکارد تجمع بیش از حد مایع، در ساختار دو لایه ای کیسه مانند در اطراف قلب (پریکارد) است.
فضای بین لایه ها به طور معمول شامل یک لایه نازک از مایع است. اما اگر پریکارد بیمارشده یا آسیب بیند، التهاب ناشی می تواند به مایع اضافی منجر شود مایع نیز می تواند در اطراف قلب بدون التهاب انباشته گردد، مانند خونریزی پس از ضربه به قفسه سینه. افیوژن پریکارد بر قلب فشاری وارد می آورد که بر عملکرد قلب تاثیر می گذارد. در صورت عدم درمان، می تواند به نارسایی قلبی یا مرگ منجر شود.

علائم افیوژن پریکارد

افراد می توانند افیوژن پریکارد قابل توجهی بدون علائم یا همراه با نشانه داشته باشند، خصوصا اگر مایع به آرامی افزایش یافته باشد.

اگر علائم افیوژن پریکارد رخ دهد، ممکن است شامل موارد زیر گردد:

• تنگی نفس یا اشکال در تنفس
• ناراحتی در هنگام تنفس در حالی که دراز کشیده اید (ارتوپنه)
• درد قفسه سینه، معمولا پشت جناغ و یا در سمت چپ قفسه سینه
• حس پری قفسه سینه

علل

افیوژن پریکارد می تواند از التهاب پریکارد یا آبشامه (پریکاردیت) در پاسخ به بیماری یا آسیب دیدگی ایجاد شود. افیوژن پریکارد همچنین می تواند زمانی که جریان مایعات پریکارد مسدود شده است یا وقتی که خون درون پریکارد تجمع می یابد، مانند ضربه به قفسه سینه رخ دهد.

گاهی اوقات علت را نمی توان تعیین کرد (پریکاردیت ایدیوپاتیک).

علل افیوژن پریکارد می تواند شامل:

• التهاب پریکارد یا آبشامه زیر عمل جراحی قلب یا حمله قلبی
• اختلالات خود ایمنی، مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس
• گسترش سرطان (متاستاز)، به ویژه سرطان ریه، سرطان پستان، ملانوم، سرطان خون، لنفوم غیر هوچکین و یا بیماری هوچکین
• سرطان پریکارد یا قلب
• پرتو درمانی برای سرطان اگر قلب در منطقه تشعشعات قرار بگیرد
• درمان شیمی درمانی برای سرطان، مانند دوکسوروبیسین (Doxil) و سیکلوفسفامید
• محصولات زائد در خون به علت نارسایی کلیه (اورمی)
• کم کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
• ویروسی، باکتریایی، قارچی یا انگلی
• تروما یا سوراخ زخم در نزدیکی قلب
• برخی داروهای تجویزی، از جمله هیدرالازین، یک دارو برای فشار خون بالا، ایزونیازید، داروی سل، و فنی توئین، دارویی برای حملات صرعی

عوارض

بسته به اینکه افیوژن پریکارد با چه سرعتی گسترش می یابد، پریکارد می تواند تا حدودی کشش را با مایع اضافی وفق دهد. با این حال، مایع بیش از حد باعث می شود که پریکارد بر قلب فشار وارد آورد، که حفره از پر کردن کامل نگه می دارد.

این وضعیت، تامپوناد نامیده می شود، در نتیجه باعث گردش خون ضعیف و عرضه ناکافی اکسیژن به بدن می شود. تامپوناد تهدید کننده زندگی است و نیاز به اقدامات فوری اورژانس دارد.

تشخیص

اگر پزشک مشکوک به افیوژن پریکارد گردد، او یک سری از آزمایشات برای بررسی بیشتر درخواست خواهد کرد، که برای شناسایی علل احتمالی و روش های درمان است.

پزشکان یک معاینه بالینی، از جمله گوش دادن به قلب با گوشی پزشکی انجام خواهد داد.

اکوکاردیوگرام

اکوکاردیوگرام از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر لحظه ای از قلب استفاده می کند. با این روش، یک متخصص قلب و عروق می تواند میزان تجمع مایع در پریکارد بر اساس مقدار فضای بین دو لایه پریکارد را مشاهده کند. اکوکاردیوگرافی همچنین می تواند عملکرد کاهش یافته قلب به علت فشار بر روی قلب (تامپوناد) نشان دهد.

از طرفی متخصص قلب و عروق را ممکن است قادر به مشاهده یک یا چند حفره فرو ریخته قلب (کلابه شده) نماید و یا میزان تاثیری که بر عملکرد پمپاژی خون توسط قلب گذاشته را تخمین بزند. دو نوع از اکوکاردیوگرام وجود دارد:

• از طریق قفسه سینه. این تست از یک دستگاه تولید کننده امواج (مبدل) استفاده می کند که بر روی قفسه سینه بالای قلب قرار می گیرد.
• از طریق مری. یک مبدل کوچک در یک لوله قرار گرفته که از طریق حلق و مجرای گوارشی (مری) به سمت معده هدایت می گردد. از آنجا که مری پشت و

نزدیک به قلب قرار می گیرد، مبدل وارد شده اغلب تصاویر با جزئیات بیشتری از قلب فراهم می کند.

الکتروکاردیوگرام

نوارقلبی همچنین ECG یا EKG نامیده می شود، سیگنال های الکتریکی منتقل شده از طریق قلب را ثبت می کند. متخصص قلب و عروق قادر خواهد بود الگوهای قلبی را مشاهده کرده و آن ها از نظر تامپوناد بررسی کند.

رادیوگرافی قفسه سینه

این روش می تواند یک نما از بزرگ شدن قلب، در صورتی که مقدار مایع در پریکارد زیاد باشد، ارائه دهد.

سایر روش های تصویربرداری

توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) فناوری های تصویربرداری می باشند که می توانند افیوژن پریکارد را تشخیص دهند، اگر چه آنها به طور کلی برای مشاهده این اختلال استفاده نمی شود. با این حال، افیوژن پریکارد ممکن است زمانی که این روش ها به دلایل دیگری انجام می شوند، تشخیص داده شوند.

تست های دیگر

اگر شواهدی از تجمع مایع در پریکارد وجود دارد، پزشک ممکن است انجام آزمایش خون یا سایر تست های تشخیصی به منظور شناسایی علت درخواست نماید.

درمان

درمان افیوژن پریکارد به میزان مایع انباشته شده بستگی دارد، چه چیزی باعث تجمع شده و اینکه آیا در شما احتمال ابتلا به تامپوناد قلبی وجود دارد. برطرف نمودن علت تجمع مایع در پریکارد اغلب روش اصلاحی این مشکل می باشد.

داروهای کاهش دهنده التهاب

اگر فرد مبتلا به تامپوناد نبوده و یا هیچ تهدید فوری تامپوناد در فرد وجود نداشته باشد، پزشکتان ممکن است یکی از موارد زیر برای درمان التهاب پریکارد که ممکن است به عدم تجمع مایع در پریکارد کمک نماید را تجویز کند:

• آسپرین
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) و مانند ایندومتاسین (ایندوسین) یا ایبوپروفن
• کلشی سین
• کورتیکواستروئید مانند پردنیزولون

درمان های دیگر

درمان ضد التهابی اصلاح کننده مشکل نیست، اگر مقدار زیادی مایع که ایجاد کننده علائم می باشند و یا فرد را بیشتر در معرض ابتلا به تامپوناد قرار داده و یا حتی شرایط تامپوناد وجود داشته باشد، متخصص قلب و عروق به احتمال زیاد یکی از روش های زیر برای تخلیه مایعات و یا جلوگیری از انباشت دوباره مایعات توصیه خواهد نمود.

• تخلیه مایع. پزشک می تواند با یک سوزن وارد فضای پریکارد شود و سپس با استفاده از یک لوله کوچک (کاتتر) مایع تخلیه کند این روش پریکاردیوسنتز نامیده می شود.

پزشک از دستگاه های تصویر برداری یا اکوکاردیوگرافی و یا یک نوع از فن آوری اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی برای هدایت کار استفاده خواهد کرد. در طی عمل قلب فرد به یک دستگاه ECG مانیتور متصل است. در اغلب موارد، کاتتر در محل برای تخلیه فضای پریکارد به مدت چند روز برای کمک به جلوگیری از تشکیل دوباره مایع باقی خواهد ماند.

• عمل جراحی قلب باز. اگر خونریزی داخل پریکارد وجود داشته باشد، به خصوص با توجه به عمل جراحی قلب اخیر و یا دیگر عوامل پیچیده، فرد ممکن است تحت جراحی برای تخلیه پریکارد و ترمیم آسیب قرار بگیرد. گاهی اوقات، جراح ممکن است پریکارد تخلیه و مسیری ایجاد کند که اجازه می دهد تخلیه در صورت لزوم به داخل حفره شکم که در آن مایع می تواند جذب شود، صورت پذیرد.

• باز کردن لایه ها. بالون پریکادیتومی روشی است که به ندرت انجام می شود و در آن یک بالون تخلیه شده بین لایه پریکارد قرار داده و برای کشش آنها متورم می شود.

• حذف پریکارد. جراح تمام یا بخشی از پریکارد (پریکاردیکتومی) برداشته که معمولا برای درمان عود مکرر افیوژن پریکارد، توسط کاتتر تخلیه کننده انجام می شود.

کلینیک قلب و عروق دکتر محمد حسین نجفی