تنبلی چشم یا آمبلیوپی چیست؟

تنبلی چشم یا “آمبلیوپی” نوعی اختلال بینایی است که اگر به موقع تشخیص و درمان نشود، فرد را از یک چشم بسیار کم بینا یا نابینا می‌کند. در صورت تشخیص به موقع، به راحتی و کاملا قابل درمان است.

نبض ما – گردآوری

تنبلی چشم یا آمبلوپی (Amblyopia) که در حدود ۳٪ از افراد دیده می‌شود زمانی رخ می‌دهد که چشم در دوره کودکی دید طبیعی نداشته باشد. این اختلال که معمولاً در یک چشم دیده می‌شود بدلیل اختلال دید چشم تنبل بر اثر عوامل مختلف نظیر عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی، یا آستیگماتیسم)، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم)، و یا عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه، و یا افتادگی پلک) رخ می‌دهد. عدم وضوح تصویر در چشم بیمار و بهتر بودن تصویر ایجاد شده در چشم سالم سبب می‌شود تا مغز بین دو چشم، چشم سالم را برای دیدن انتخاب کند و در واقع مسیر ارسال تصویر از چشم بیمار به مغز را مسدود و یا اصطلاحاً دید چشم بیمار را «خاموش» کند.

علائم تنبلی چشم

تنبلی چشم معمولاً در سنین زیر ۶ سال ایجاد شده و اغلب توسط والدین کشف می‌شود. در سنینی که کودک قادر به بیان مشکلات خود می‌باشد ممکن است از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد. اما در اغلب موارد کودک شکایتی ندارد. ممکن است علایم بیماری‌های مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و آب مروارید منجر به تشخیص شوند.

کودکی که چشم او در حال تنبل شدن است ، ممکن است شکایتی نداشته باشد و والدین او نیز از این قضیه خبر نداشته باشند، و وقتی متوجه مسئله میشوند که دیر شده باشد.

پس به یاد داشته باشیم چشم در حال تنبل شدن معمولا ظاهری طبیعی دارد، لذا معاینه چشم همه بچه ها ضروری است تا افراد در معرض تنبلی چشم را پیدا کنیم و پیشگیری لازم را انجام دهیم.

ممکن است کودک از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد و یا اینکه علایم بیماری های مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و کدورت های مسیر بینایی مثل آب مروارید و کدورت قرنیه منجر به تشخیص شوند.

درمان تنبلی چشم

خوشبختانه تنبلی چشم در صورتیکه در زمان مناسب تشخیص داده شود براحتی قابل درمان است. درمان تنبلی چشم معمولاً بصورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به دیدن با چشم تنبل است.

این درمان ممکن است هفته‌ها و یا حتی ماه‌ها طول بکشد که البته چشم سالم باید به تناوب باز شود. در مواردی که تنبلی ناشی از عیوب انکساری است تجویز عینک یا لنز سبب وضوح تصویر در چشم معیوب و درمان تنبلی خواهد شد. مواردی نیز که تنبلی ناشی از انحراف چشم است با جراحی و اصلاح انحراف قابل درمان است.

تکامل سیستم بینایی تا سنین ۸ تا ۱۰ سالگی صورت می‌گیرد و درمان تنبلی چشم بعد از این سنین بسیار بعید است. بنابراین در صورتیکه چشم تنبل در سنین پایین درمان نشود بعد از سن ۱۰ سالگی در اکثر موارد هیچ درمانی نخواهد داشت و ممکن است منجر به از دست رفتن شدید دید در یک چشم شود.

برای جلوگیری از تنبلی چشم، کودک باید بعد از تولد در زایشگاه توسط متخصص کودکان و در سنین ۳ تا ۴ ماهگی و ۲ تا ۳ سالگی توسط چشم پزشک معاینه شود.

محققان می گویند، تماشای انیمیشن های سه بعدی با استفاده از عینک سه بعدی، می تواند یک گزینه مناسب برای درمان تنبلی چشم در کودکان باشد.

اغلب والدین به اشتباه امیدوارند که تنبلی چشم فرزندشان تنها با عینک بهبود یابد، امّا عینک به تنهایی در درمان آمبلیوپی مؤثر نیست. چشمی که به کار گرفته نشود، گیرنده های مغزی کمتری را فعال می کند و لازم است این گیرنده­های مغزی دوباره به کار گرفته شوند. این امر از طریق بستن یک چشم و اصلاح عامل تنبلی چشم در سنین پایین انجام می شود.

سن طلایی تشخیص تنبلی چشم کودکان

به گفته متخصصان چشم، معاینه چشم کودکان باید بین سنین ۳ تا ۵ سالگی انجام شود. تشخیص زودهنگام تنبلی چشم بسیار حائز اهمیت است. به گفته متخصصان، در صورت عدم درمان کودکان بین سنین ۶ تا ۱۰ سال، بینایی آنان به طور دائمی می تواند تحت تاثیر قرار گیرد.

بستن چشم یا پچ کردن برای درمان تنبلی :

با یک پچ یکنواخت و چسبنده چشم قویتر را برای چند هفته تا چند ماه طی یک برنامه خاص می­بندند. این درمان طفل را مجبور به استفاده از چشم آمبلیوپ (تنبل) می کند. بستن باعث تحریک چشم ضعیف تر به عمل بینائی شده و به تکامل قسمتی از مغز که مسئول درک بینائی است کمک می کند.

برای اینکه عمل بستن چشم مؤثرتر باشد باید حداقل شش ساعت در روز چشم بسته باشد، مگر اینکه پزشک مربوطه توصیه دیگری کرده باشد. بستن چشم هنوز هم به عنوان روش استاندارد درمان تنبلی چشم تلقی می شود.

چه فعالیتهایی در زمان پوشاندن چشم بهتر است انجام دهید؟

بهترین فعالیتها، اعمالی هستند که بینائی کودک را تحریک کرده و وی را وادار به دقت بیشتری در جزئیات کند. مثلاً بازیهای ویدئویی از دور بیشترین بهبود بینائی را در کمترین مدت به دنبال دارد. امّا هر فعالیت محرک بینائی که مورد علاقه کودک باشد، میتواند مفید باشد.

آیا پوشاندن چشم انحرافات چشم را نیز درمان می­کند؟

هدف اصلی از پوشاندن چشم بهبود بینائی چشم ضعیفتر است و اکثراً انحرافات چشم ادامه مییابد. امّا گاهی انحراف چشم با این درمان کمتر می شود.

در صورتی که برای اصلاح انحراف چشم عمل جراحی نیاز باشد، بهبود بینائی حاصل از پوشاندن چشم ضعیف به حفظ نتیجه جراحی در راست قرار گرفتن چشمها پس از عمل کمک خواهد نمود.

چه مدتی لازم است پوشاندن چشم ادامه یابد؟

هدف اوّلیه از پوشاندن چشمها بدست آوردن بهترین و بیشترین بینائی ممکن است. در بچه­های کوچک تر معمولاً نتیجه خیلی خوبی حاصل می­شود.

برخی از بچه ها فقط با چند هفته پوشاندن چشم سالم بهبودی همیشگی خواهند داشت. با این وجود در اکثر بچه های دیگر چند هفته تا چند سال لازم است عمل پوشاندن چشم سالم ادامه یابد.

معمولا در سن ۹ سالگی وضعیت بینائی کودکان ثابت می شود و پس از این زمان دیگر نیازی به پوشاندن چشم نیست امّا بهتر است معاینات منظم چشمی حداقل تا ۹ سالگی ادامه یابد.