ساییدگی غضروف زانو چیست و چرا به وجود می‌آید؟
غضروف، بافت متصل کننده ای است که در بسیاری از بخش‌های بدن یافت می‌شود. این بافت با وجود ساختار قدرتمند و کشسان، به سادگی آسیب می‌بیند. این بافت پلاستیکی به صورت بالشتکی میان استخوان‌های مفاصل عمل می‌کند. افرادی که دچار ساییدگی غضروف زانو می‌شوند معمولا درد، سفت شدن و التهاب (ورم) را در مفاصل خود تجربه می‌کنند.
حقایقی در مورد ساییدگی غضروف زانو
- غضروف چند عملکرد متفاوت نظیر کنار هم نگه داشتن استخوان‌ها و محافظت از بافت‌های دیگر بدن را بر عهده دارد.
- تشخیص آسیب و ساییدگی غضروف زانو معمولا نیازمند انواع اسکن، MRI یا آرتروسکوپی خواهد بود.
- آسیب‌های خفیف تر غضروف معمولا با کمک داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAID) درمان می‌شوند.
غضروف چیست؟
غضروف بافت محافظی است که میان استخوان‌ها قرار می‌گیرد. غضروف عملکردهای مختلفی در بدن دارد و این کارکردها عبارتند از:
- کاهش اصطکاک میان استخوان‌ها
- فعالیت به صورت بالشتک‌هایی میان مفاصل و کمک به حمایت از وزن در زمان دویدن، خم شدن و ورزش کردن.
- کنار هم نگه داشتن استخوان‌ها، برای مثال استخوان‌های قفسه سینه.
- بعضی از اعضای بدن تقریبا به طور کامل از غضروف ساخته شده اند، برای مثال بخش‌های خارجی گوش.
- در کودکان انتهای استخوان‌های بلند از غضروف ساخته شده است که با بزرگ شدن به استخوان تبدیل می‌شوند.
بر خلاف دیگر بافت‌های بدن، غضروف خونی را دریافت نمی‌کند. به همین دلیل، آسیب به غضروف و ساییدگی غضروف زانو در مقایسه با بافت‌های دیگر که از خون تغذیه می‌کنند زمان بیشتری برای درمان نیاز دارد.
همه انواع غضروف (غضروف ارتجاعی، غضروف فیبری و غضروف زجاجی) می‌توانند آسیب ببینند. برای مثال، لغزش دیسک نوعی از آسیب است که در غضروف فیبری ایجاد می‌شود. به طور مشابه ضربه به گوش می‌تواند غضروف ارتجاعی موجود در آن را دچار آسیب کند.
زمانی که غضروف موجود در مفصل آسیب می‌بیند می‌تواند درد شدید، التهاب و ناتوانی‌هایی را ایجاد کند. این موضوع با نام آسیب به غضروف مفصلی شناخته می‌شود.
بر اساس گزارش مرکز ملی سلامت ایالات متحده، بیش از یک سوم از بزرگسالان بالای چهل و پنج سال از انواع زانو درد رنج می‌برند.
علائم ساییدگی غضروف زانو
بیمارانی که غضروف مفصل آنها آسیب دیده است (آسیب به غضروف مفصلی)، موارد بعدی را تجربه می‌کنند:
- التهاب، ناحیه آسیب دیده ورم می‌کند، از باقی بخش‌های بدن گرم تر می‌شود و حساس، دردناک و تحریک پذیر می‌شود.
- آن قسمت دچار حالت سفتی و چوب شدگی می‌شود.
- محدوده حرکتی فرد محدود می‌شود. با افزایش آسیب، زانوی آسیب دیده نمی‌تواند به سادگی و آزادانه حرکت کند.
- آسیب به غضروف مفصلی در بیشتر موارد در زانو رخ می‌دهد، اما آرنج، مچ دست و پا، شانه و مفصل ران نیز می‌توانند دچار این آسیب شوند.
- در موارد حاد، بخشی از غضروف ممکن است جدا شود و مفصل می‌تواند قفل شود. این موضوع می‌تواند هماتروز (خونریزی در مفصل) ایجاد کند. در این حالت ناحیه آسیب دیده تغییر رنگ می‌دهد و ظاهری زخم خورده پیدا می‌کند.
علت ساییدگی غضروف زانو
رایج ترین علت آرتروز زانو، افزایش سن است. تقریبا همه در نهایت با درجه ای از آرتروز درگیر می‌شوند. با این وجود، چندین عامل، خطر ابتلا به انواع شدید آرتروز در سن‌های پایین تر را افزایش می‌دهند. این عوامل در زیر فهرست شده اند:
۱- سن
قابلیت ترمیم شدن غضروف با افزایش سن افراد کاهش پیدا می‌کند.
۲- وزن
هر چه وزن زیادتر باشد، فشار بر روی مفاصل، خصوصا مفاصل زانو افزایش پیدا می‌کند. هر کیلوگرم افزایش وزن، وزن اضافی سه یا چهار برابری را بر روی زانوها اضافه می‌کند.
۳- عوامل ارثی
این موضوع مواردی نظیر تغییرات ژنتیکی را در بر می‌گیرد، تغییراتی که فرد را به میزان بیشتری در معرض آرتروز زانو قرار می‌دهند. این موضوع می‌تواند به واسطه مسائل ارثی شکل استخوان‌های موجود در مفصل زانو را تغییر دهد.
۴- جنسیت
زنان پنجاه و پنج ساله و مسن تر به میزان بیشتری نسبت به مردان در معرض خطر آرتروز زانو قرار دارند.
۵- صدمات ناشی از فشار تکرار شونده
این صدمات معمولا ناشی از نوع شغلی هستند که افراد بر عهده دارند. شغل‌هایی که شامل فعالیت‌های زیاد هستند می‌توانند بر مفاصل فشار وارد کنند و احتمال بروز آرتروز را به دلیل فشار مستمر بر مفصل افزایش دهند. مشاغلی که نیازمند زانو زدن، چمباتمه نشستن یا حمل بار هستند مشاغلی از این دست هستند.
۶-ورزشکاران
ورزشکارانی که فوتبال یا تنیس بازی می‌کنند یا دوندگی طولانی مدت انجام می‌دهند در معرض خطر بیشتر ایجاد آرتروز در زانو هستند. این بدان معنی است که ورزشکاران باید برای جلوگیری از آسیب دیدگی اقداماتی را انجام دهند. با این حال، باید توجه داشته باشید که ورزش منظم و کافی مفاصل را قوی می‌کند و می‌تواند خطر آرتروز را کاهش دهد. در حقیقت ماهیچه‌های ضعیف در اطراف زانو خود می‌توانند به مشکل آرتروز منجر شوند.
چگونگی تشخیص ساییدگی زانو
بیان تفاوت میان آسیب به غضروف زانو و یا کشیدگی یا آسیب به رباط چندان ساده نیست، زیرا این آسیب‌ها علائم مشابهی دارند. با این حال آزمایشات جدید پزشکی کار تشخیص را آسان کرده اند. به طور معمول پس از معاینه فیزیکی، پزشکان آزمایش‌های بعدی را برای تشخیص پیشنهاد می‌کنند:
۱- تصویر برداری بازتاب مغناطیسی (MRI)
این ابزار از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری دقیق از بدن استفاده می‌کند. این آزمایش با وجود کمک به تشخیص، به تنهایی قادر به تشخیص آسیب غضروف نیست.
۲- آرتروسکوپی
آرتروسکوپ ابزاری لوله مانند است که در مفصل قرار داده می‌شود تا به کمک آن مفصل ترمیم شود و یا تشخیص بیماری مفصل انجام شود. این روال درمانی می‌توانی به تشخیص شدت آسیب در غضروف کمک کند.
روش‌های درمانی
به طور معمول استفاده از جراحی آخرین پناهگاه آسیب به غضروف محسوب می‌شود. درمان‌های محتاطانه و غیرجراحی تا انجام فیزیوتراپی و حرکات ورزشی می‌توانند به کاهش انواع آسیب غضروف کمک کنند:
۱- درمان محتاطانه (غیر جراحی)
بعضی بیماران به روش‌های محتاطانه پاسخ خوبی می‌دهند. این روش‌ها می‌توانند شامل تمرین‌های ورزشی خاص، درمان با داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی و تزریق استروئید باشند. ورزش می‌تواند شامل درمان فیزیوتراپی و یا برنامه‌های ورزشی خانگی باشد. اگر آسیب شدید نباشد، این درمان می‌تواند به طور کامل نیاز بیمار را برطرف کند.
۲- درمان با عمل جراحی
بیمارانی که با درمان‌های محافظه کارانه درمان نشوند نیازمند عمل جراحی خواهند بود. برای این بیماران گزینه‌های مختلفی وجود دارند. پزشک معالج روش درمانی را بر اساس عوامل مختلفی مشخص می‌کند، عواملی نظیر سن، سطح فعالیت شخص، بزرگی ضایعه و زمانی که از ایجاد ضایعه گذشته است بر تعیین نوعی عمل جراحی موثر است. گزینه‌های جراحی عبارتند از:
۳- دبریدمان (عمل برداشتن ضایعات)
در این روش جراح به نرم کردن غضروف آسیب دیده و حذف لبه‌های سست شده برای جلوگیری از سائیدگی و آزار دیگر بخش‌های بدن می‌پردازد. این روش درمانی به وسیله یک ابزار آرتروسکوپی کوچک که مانند یک تیغ عمل می‌کند انجام می‌شود.
۴- تحریک مغز استخوان
جراح به ایجاد سوراخ‌های کوچک در زیر غضروف آسیب دیده می‌پردازد و آن را در معرض رگ‌های خونی زیر استخوان قرار می‌دهد. این موضوع باعث ایجاد لخته خونی درون غضروف می‌شود، موضوعی که به تولید غضروف جدید کمک می‌کند. متاسفانه غضروف ایجاد شده انعطاف پذیری کمتری از نوع پیشین دارد. در نتیجه این غضروف‌ها با سرعت بیشتری از بین می‌روند و بیمار ممکن است در آینده نیاز به جراحی‌های بیشتری داشته باشد.
۵- موزائیک پلاستی
غضروف سالم و بدون آسیب از ناحیه دیگری از بدن جدا شده و به ناحیه آسیب دیده منتقل می‌شود. این روال درمانی زمانی که آسیب گسترده ای در بدن (نظیر آرتروز) وجود دارد مناسب نیست. موزائیک پلاستی تنها برای نواحی ایزوله آسیب غضروف مناسب است. ابعاد این نواحی نمی‌توانند بزرگتر از ده تا بیست میلی متر باشند. این تکنیک بیشتر برای بیماران جوانتر از پنجاه سال که در حوادث آسیب می‌بینند استفاده می‌شود.
۶- کاشت غضروف (کاشت اتولوگ کندروسیت)
در این روش تکه کوچکی از غضروف برداشته می‌شود و به آزمایشگاه منتقل می‌شود. در آزمایشگاه غضروف کشت داده می‌شود. یک تا سه ماه بعد، سلول‌های جدید غضروف در زانو کاشته می‌شوند، جایی که آنها به یک بافت سالم تبدیل می‌شوند.
مشکلات آسیب های غضروف
اگر آسیب‌های غضروف درمان نشوند، مفصل‌ها، خصوصا آنهایی که وزن فرد را تحمل می‌کنند، می‌توانند تا حدی آسیب ببینند که فرد دیگر قادر به راه رفتن نباشد. جدا از این ناتوانی، درد زیاد نیز می‌تواند بیمار را اذیت کند. تمامی نواقص در غضروف مفصلی می‌توانند در نهایت به آرتروز منتهی شوند. در بسیاری از موارد درمان در مراحل اولیه می‌تواند از بروز هزینه‌ها و مشکلات آینده جلوگیری نماید.
