سرطان خون چیست و چه علائمی دارد؟

سرطان خون یکی از خطرناک‌ترین انواع سرطان می‌باشد که خود نیز شامل انواع مختلفی است. در پزشکی به آن لوسمی می‌گویند و علت‌های مختلفی را شامل می‌شود. از جمله تاثیر ژنتیک و محیط. جلوگیری از عوامل خطر زا نیز نقش مهمی در پیش گیری از آن دارد. تشخیص به موقع و زود هنگام نیز باعث درمان قطعی این بیماری خواهد شد.

سرطان خون چیست

سرطان، به طور کلی به تکثیر بیش از اندازه‌ی سلول‌های بدن و مختل شدن آن گفته می‌شود. با توجه به این که انواع مختلفی از سلول در بدن وجود دارند، سرطان نیز با توجه به این که کدام نوع از سلول‌ها در حال تقسیم بیش از حد هستند، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. یکی از انواع آن، سرطان خون است. همان طور که از اسم آن مشخص است، سلول‌های خونی بدن در حال تکثیر خارج از برنامه می‌باشند. در پزشکی به این ناهنجاری لوسمی (Leukemia) می‌گویند.

شروع بیماری از جاییست که سلول‌های خونی تولید می‌شوند، یعنی از مغز استخوان که در مرکز اسفنجی و نرم استخوان‌های بلند بدن مانند پاها و بازوها قرار دارد و سلول‌های خون را تولید می‌کند.

در این استخوان‌ها سه نوع اصلی سلول‌های خون تولید می‌شوند: گلوبول‌های قرمز، گلوبول‌های سفید و پلاکت‌ها. نقش گلبول‌های قرمز در بدن، حمل اکسیژن و رساندن آن به بافت‌های مختلف بدن است. گلبول‌های سفید  شامل چند نوع سلول دفاعی می‌باشند و وظیفه‌ی آن‌ها دفاع و ایجاد ایمنی در مقابل عوامل تهدید کننده‌ی سلامت بدن است. پلاکت‌ها هنگام برش و ایجاد زخم در بدن، با تولید لخته، از خون ریزی جلوگیری می‌کنند. در لوسیمی، تولید این نوع سلول‌های خونی دچار اختلال می‌شود. و باعث می‌شود سلول‌های سالم هم نتوانند عملکرد خوبی داشته باشند. پس توجه داشته باشید که منشاء سرطان خون، بافت‌های خون ساز بدن یعنی مغز استخوان و غدد لنفاوی می‌باشند.

لوسمی معمولاً شامل گلبولهای سفید خون است. این گلبول‌ها وظیفه‌ی مبارزه با عفونت‌های شدید در بدن را دارند و هنگام وجود عفونت به طور عادی تولید و تکثیر می‌شوند. اما در بیماران مبتلا به لوسمی، گلبولهای سفید به طور غیر طبیعی تولید و تکثیر می‌شوند و همین باعث می‌شود که عملکرد مناسبی نداشته باشند.

شایع ترین علائم سرطان خون

سرطان خون، بستگی به نوع آن، شامل نشانه‌های مختلفی می‌باشد. توجه داشته باشید که اگر یک یا چند نشانه را داشتید دلیل بر حتمی بودن این بیماری در بدن نیست و ممکن است علت‌های دیگری داشته باشد و باید مورد آزمایش پزشک متخصص قرار بگیرید. علائم به طور کلی شامل موارد زیر است:

• فرد همیشه احساس خستگی و ضعف دارد.
• وزن فرد به طور غیر عادی در حال کاهش است.
• ایجاد تب و لرز در بدن
• ابتلا به عفونت‌های مختلف و شدید به طور مکرر
•  متورم شدن غدد لنفاوی
• بزرگ شدن کبد
• تغییر در اندازه طبیعی طحال
• خونریزی مکرر از بینی
• ایجاد لکه‌های قرمز ریز پوست (petechiae)
• بیش از حد عرق کردن، به خصوص شب ها
• درد و حساسیت به استخوان ها

توجه داشته باشید که ممکن است علائم شبیه آنفلوانزا باشد و در مرحله‌ی اول تشخیص داده نشود. پس به علائمی که تکرار می‌شوند توجه کنید و در این صورت به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص سرطان خون

تشخیص سرطان خون توسط پزشک باید انجام شود. هنگامی که فردی برای بررسی وجود سرطان خون به پزشک مراجعه می‌کند، مورد معاینه جسمی قرار خواهد گرفت و پزشک در مورد تاریخچه‌ی پزشکی شخصی و خانوادگی سوال می‌پرسد و علائم کم خونی را بررسی کرده و کبد یا طحال فرد را نیز معاینه می‌کند. در صورت مشکوک بودن از وی آزمایش خون می‌گیرد.

اگر پزشک احتمال سرطان خون را دهد، سپس از بیمار آزمایش مغز استخوان خواهد گرفت تا مشخص شود در صورت قطعی بودن سرطان خون، نوع آن چیست. آزمایش مغز استخوان معمولاً از انتهای کمر و یا باسن گرفته می‌شود، به این صورت که با استفاده از یک سوزن بلند و بسیار ریز از استخوان نمونه‌ی سلول خونی را می‌گیرند.

علت سرطان خون

دانشمندان هنوز علت دقیق سرطان خون را نمی‌دانند. اما به نظر می‌رسد که علت آن، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌باشد.

به طور کلی، احتمالاً هنگامی لوسمی رخ می‌دهد که برخی سلول‌های خونی دچار جهش در دی ان‌ای (DNA) خود می‌شوند. در دی ان‌ای سلول، دستورالعمل‌هایی برای عملکرد و رفتار سلول موجود می‌باشد که در صورت اختلال و جهش در آن، نا هنجاری‌های زیادی از جمله سرطان اتفاق میافتد و  باعث می‌شود سلول با سرعت بیشتری رشد کند و تقسیم شود و همچنین دستور مرگ سلول رخ ندهد و سلول با وجود عملکرد نا مناسب و پیری، همچنان به زندگی ادامه داده و باعث ایجاد مشکل در بدن شود. این امر همچنین باعث می‌شود تعداد زیادی گلبول‌های سفید خون، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها در مغز استخوان تجمع پیدا کنند و باعث علائم سرطان خون شوند.

عوامل خطر ابتلا به سرطان خون

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به برخی انواع سرطان خون را افزایش دهد عبارتند از:

• کسانی که مورد درمان سرطان بوده اند. یعنی افرادی که تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی برای درمان سایر سرطان‌ها مانند سرطان کلیه بوده اند، در معرض خطر ابتلا به انواع خاصی از لوسمی هستند.
• اختلالات ژنتیکی: ناهنجاری‌های ژنتیکی در ایجاد سرطان خون نقش مهمی دارند. برخی از اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون یا همان تریزومی ۲۱، باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان خون می‌شوند.
• قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاصی مانند بنزن نیز خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.
• سیگار: سیگار کشیدن خطر ابتلا به لوسمی میلوژن حاد را افزایش می‌دهد.
• داشتن سابقه‌ی خانوادگی سرطان خون: اگر اعضای خانواده‌ی شما قبلا به سرطان خون مبتلا شده اند، احتمال ابتلا شما به این بیماری بیشتر می‌شود.

نقش عوامل محیطی و ژنتیکی در ابتلا به سرطان خون

همان طور که گفته شد، نقش ژنتیک در این بیماری قابل انکار نیست. کسانی که در خانواده و حتی در نسل‌های قبل خود فردی داشته‌اند که دچار این نوع سرطان شده است، احتمال ابتلای آن‌ها نیز به این بیماری بالا می‌رود. پس توصیه می‌شود این افراد حتما تحت چک آپ و آزمایش سالیانه قرار بگیرند. همچنین، عوامل محیطی نیز در پیش گیری از این بیماری بسیاری اثر گذار می‌باشد. تا حد امکان باید از عوامل بیماری زا دوری کنید.

انواع سرطان خون

سرطان خون انواع زیادی را شامل می‌شود. برخی از انواع سرطان خون در کودکان شایع‌تر است. اشکال دیگر سرطان خون بیشتر در بزرگسالان مشاهده می‌شود.

دو نوع اصلی سرطان خون وجود دارد، لوسمی حاد و لوسمی مزمن. تقریباً همه‌ی کودکانی که مبتلا به سرطان خون هستند لوسمی حاد دارند. لوسمی حاد به سرعت رشد می‌کند و اگر کودک معالجه نشود، بیماری به سرعت وخیم می‌شود. اما لوسمی مزمن کندتر رشد می‌کند.

شایعترین نوع سرطان در کودکان (ALL) می‌باشد که از سلولهای سفید خون به نام لنفوسیت‌ها ناشی می‌شود. لنفوسیت‌ها در واقع از انواع گلبول‌های سفید خون هستند که پس از بالغ شدن، قدرت این را میابند که در مقابل عفونت از بدن دفاع کنند. اما در این نوع لوسمی، لنفوسیت‌ها به بلوغ نمی‌رسند و بنابراین توانایی دفاع از بدن را در مقابل عفونت نخواهن داشت و کودک به عفونت‌های شدید و مکرر مبتلا می‌شود.

انواع لوسمی

پزشکان لوسمی را بر اساس سرعت پیشرفت آن‌ها و نوع سلول‌هایی که دچار اختلال می‌شوند، طبقه بندی می‌کنند.

نوع اول با توجه به سرعت پیشرفت لوسمی انجام می‌شود:

لوسمی حاد

در لوسمی حاد، سلول‌های خونی نابالغ به صورت غیر طبیعی (انفجاری) تولید و تکثیر می‌شوند. و  عملکردهای عادی خود ندارند، بنابراین بیماری به سرعت رشد می‌کند. لوسمی حاد به درمان تهاجمی و به موقع نیاز دارد.

لوسمی مزمن

انواع مختلفی از لوسمی مزمن وجود دارد. بعضی از آن‌ها باعث تولید بیش از حد سلول‌های خونی می‌شوند و برخی برعکس، باعث تولید تعداد بسیار کمی سلول می‌شوند.

لوسمی مزمن شامل سلول‌های خونی بالغ می‌باشد. این سلول‌های خونی کندتر تکثیر شده و یا در مغز استخوان تجمع می‌یابند و می‌توانند برای مدت زمانی به طور طبیعی کار کنند. برخی از انواع سرطان خون مزمن در ابتدا بدون علائم اولیه هستند و می‌توانند سال‌ها بدون آن که متوجه‌ی آن شوید در بدن بمانند و تشخیص داده نشوند.

نوع دیگری از طبقه بندی براساس نوع گلبول‌های سفید خون نیز صورت می‌گیرد:

لوسمی لنفوسیتی

این نوع سرطان خون روی لول‌های لنفاوی (لنفوسیت ها) تأثیر می‌گذارد.

لوسمی میلوژنی (my-uh-LOHJ-uh-nus)

این نوع سرطان خون سلول‌های میلوئیدی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سلول‌های میلوئیدی باعث به وجود آمدن گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و سلول‌های تولید کننده‌ی پلاکت می‌شوند.

در ادامه انواع عمده سرطان خون را بررسی می‌کنیم.

لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)

این نوع، شایع‌ترین نوع سرطان خون در کودکان است. البته ممکن است در بزرگسالان نیز رخ دهد.

لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)

سرطان خون cll شایع‌ترین لوسمی مزمن در بزرگسالان می‌باشد، در این نوع، بیمار ممکن است سال‌ها بدون نیاز به درمان احساس خوبی داشته باشد.

لوسمی میلوژن حاد (AML)

سرطان خون aml نوعی سرطان است که هم در کودکان و هم در بزرگسالان بروز می‌کند. این نوع، شایع‌ترین نوع لوسمی حاد در بزرگسالان است. لوسمی حاد میلوژن می‌تواند هنگامی به وجود بیاید که  بسیاری از انواع سلول‌های خونی در حال تولید و رشد هستند. یعنی هنگامی که از سلول‌های بنیادی میلوئید، گلبولهای قرمز، پلاکتها و میلووبلاست‌ها تولید می‌شوند. در این حال تولید این سه نوع سلول با اختلال مواجه می‌شود.

لوسمی میلوژن مزمن (CML)

این نوع سرطان خون بیشتر در بزرگسالان رخ می‌دهد. فرد مبتلا به CML ممکن است قبل از ورود به مرحله‌ای که سلول‌های لوسمی با سرعت بیشتری رشد می‌کنند، ماه‌ها یا سال‌ها علائمی نداشته باشد و یا علائم خفیفی داشته باشد. برای این نوع سرطان خون پیوند مغز استخوان ممکن است مؤثر باشد. احتمال موفقیت در بیماران جوان بسیار زیاد است.

انواع دیگری از سرطان خون وجود دارد که نادر هستند، مانند سندرم میلوسیپلاسمی و اختلالات میلوپرولیفراتیو.

سرطان خون در کودکان

کودکان می‌توانند به انواع دیگری از لوسمی مبتلا شوند از جمله:

۱. لوسمی میلوومونوسیتیک جوان (JMML)

حدود یک تا دو درصد از کودکان مبتلا به لوسمی مبتلا به لوسمی میلوومونوسیتیک نوجوان هستند. این بیماری بیشتر در کودکان زیر چهار سال رخ می‌دهد و یک نوع سرطان خون بسیار سخت می‌باشد. درمان فعلی آن شامل شیمی درمانی و پیوند مغز استخوان است.

۲. سندرم میلوددیپلاستیک (MDS)

بیماری دیگری که به لوسمی مربوط می‌شود، سندرم میلوددیپلاستیک یا (MDS) می‌باشد. در (MDS)، مغز استخوان کودک به اندازه‌ی کافی گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت ایجاد نمی‌کند. این سندروم می‌تواند خفیف یا شدید باشد. بهترین درمان برای فرد مبتلا به نوع MDS ، بستگی به سن و سلامت شخص دارد. گزینه‌های درمان شامل مدیریت علائم بیماری با دارو، شیمی درمانی، پیوند مغز استخوان یا سایر داروها برای درمان می‌باشد.

حدود دو تا سه درصد از کودکان مبتلا به لوسمی مبتلا به لوسمی میلوژن مزمن هستند. مانند  سرطان خون AML)

درمان سرطان خون

گزینه‌های درمانی به نوع سرطان خون، سن فرد و وضعیت کلی سلامت شخص بستگی دارد.

بسته به نوع لوسمی و سایر عوامل، درمان سرطان خون می‌تواند پیچیده باشد. اما استراتژی‌ها روش‌هایی وجود دارد که می‌توانند به موفقیت و درمان کمک کنند. اگر درمان به موقع شروع شود، احتمال بهبودی بیشتر است.

نوع اصلی درمان، شیمی درمانی می‌باشد. همان طور که گفته شد این بستگی به نوع سرطان بیمار دارد. شیمی درمانی می‌تواند بر کل بدن تأثیر بگذارد ، اما درمان فقط به هدف تاثیر بر روی قسمت خاصی از سلول سرطانی انجام می‌شود.

درمان‌های هدفمند، که در اینجا فقط بافت هدف مورد معالجه قرار می‌گیرد عبارتند از:

• اینترفرون درمانی
• شیمی درمانی
• پرتو درمانی
• عمل جراحی
• پیوند سلول‌های بنیادی
• برخی از انواع سرطان خون مزمن در مراحل اولیه به درمان نیاز ندارند، اما نظارت و کنترل آن‌ها ضروری است. بنابر این مراجعه‌ی مداوم به پزشک بسیار واجب می‌باشد.
• درمان نوع (CML)  در کودکان با شیمی درمانی انجام می‌شود که از طریق پیوند مغز استخوان (سلول بنیادی خون ساز) انجام می‌شود.

طول عمر مبتلایان به سرطان خون

امروزه با توجه به پیشرفت‌های قابل توجه در پزشکی، اقدام برای درمان سرطان خون می‌تواند درمان قطعی را در پی داشته باشد. اما توجه داشته باشید که در زمان مناسب به پزشک باید مراجعه کرد. امروزه حداقل ۵ سال پس از شروع درمان، سرطان به طور کامل از بین می‌رود.

در سال 1975، پس از تشخیص لوسمی، شانس زنده ماندن بیمار تا ۵ سال یا بیشتر، در حدود 1/33 درصد بوده است. اما این رقم تا سال 2009، به 9/62 درصد افزایش پیدا کرده است

کدام نوع سرطان خون کشنده است

اگر هر کدام از انواع سرطان خون، زود تشخیص داده نشوند و رسیدگی و درمان آن دیر آغاز شود، احتمال کشنده بودن  آن افزایش میابد. با توجه به قابل درمان بودن اکثر سرطان ها، اقدام مناسب برای درمان بسیار اهمیت دارد. به همین دلیل به همه‌ی افراد توصیه می‌شود یک بار در سال برای تشخیص انواع سرطان، مورد معاینه‌ی پزشک قرار بگیرند.